ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Ինֆորմատիկայի այս դասագիրքը շարունակելու է հարստացնել համա-

կարգչին առնչվելու ձեր հմտությունները. շարունակելու եք աղուսակային

տվ ալների հետ սկսած ձեր աշխատանքը, ուսուﬓասիրելու եք հենքային

տվալների ղեկավարման Microsoft Access համակարգի հնարավորություննե-

րը։ Իսկ HTML-ը և CSS-ը, որոնք WEB-էջեր ստեղծելու ու խմբագրելու տա-

րածված ﬕջոցներ են, առավել հետաքրքիր կդարձնեն այս ուսուﬓական

տարվա ինֆորմատիկայի դասաժաﬔրը։

Դասագրքում նոր տերﬕնները տպագրված են հիﬓական տեքստից

տարբեր գույնով, իսկ առավել կարևոր և առանցքային հասկացություննե-

րը շրջանակների ﬔջ են առնված։

Դասի հիﬓական նյութին հաջորդող Օգտակար է իմանալ խորագի-

րը կրող տեղեկատվությունը շարունակելու է օգնել ձեզ՝ համակողմանի

յուրացնելու համապատասխան նյութը։ Դասագրքի Հարցեր և առաջա-

դրանքներ բաժինը կօգնի ձեզ պարզելու, թե որքանով եք հասկացել դա-

սը։ Որոշակի գործնական հմտություններ ձեռք բերելու համար ձեզ կօգնեն

Լաբորատոր աշխատանքները, որոնք մանրամասն ցուցուﬓեր են պարու-

նակում։

1. ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ՀԵՆՔԵՐ

§1.1. ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ՀԵՆՔԻ ՍՏԵՂԾՈՒՄ

8-րդ և 9-րդ դասարանների դասընթացից ծանոթ եք տվալների հենքե-

րի ղեկավարման Microsoft Access համակարգի 2003 տարբերակի որոշ հնա-

րավորությունների։ Այժմ փորձենք ուսուﬓասիրել առավել արդի Microsoft

Access 2007 համակարգը։

Համակարգի ﬕջավայր մտնելու համար պետք է մնիկի օգնությամբ

հաջորդաբար իրականացնել հետևյալ քայլերը.

Start Ö All Programs Ö Microsoft Office Ö Microsoft Office Access 2007

Այժմ Access-ը սպասում է հետևյալ հրահանգներից որևէ ﬔկին.

գոյություն ունեցող որևէ հենք բացել,

նոր հենք ստեղծել։

Տվալների որևէ հենք բացելու համար անհրաժեշտ է.

z բացված պատուհանի (նկ. 1.1.) աջ մասում տեղակայված Open Recent

Database բաժնում ներառված տվալների հենքերի ցուցակից ընտրել

անհրաժեշտը,

z եթե փնտրված ֆայլը բացված ցուցակում չի ընդգրկված, ապա որո-

նումը շարունակել

կոճակի օգնությամբ։

Նկ. 1.1. Microsoft Access 2007-ի աշխատանքի նախնական պատուհան

Տվալների նոր հենք ստեղծելու համար անհրաժեշտ է.

z ընտրել New Blank Database բաժնի Blank Database կոճակը (նկ. 1.1.)

z բացված տիրույթի (նկ. 1.2.) File Name դաշտում նշել ստեղծվող հեն-

քի անվանումը (նկարում բերված օրինակում՝ Database 11)։ Ստեղծվող

ֆայլի պահպանման հասցեն ընտրել կոճակով բացված պատու-

հանում,

z սեղﬔլ Create կոճակը։

Նկ. 1.2. Նոր ֆայլ ստեղծելու տիրույթ

Տվալների հենք կարելի է ստեղծել նաև Template Categories խմբի From

Microsoft Office Online հրամանով (նկ. 1.1.) բացվող շաբլոններից որևէ ﬔկի

օգնությամբ։

Ms Access 2007 համակարգի հիﬓական աշխատանքային պատուհանն

ունի նկ. 1.3.-ում բերված տեսքը։

Ծանոթանանք պատուհանի հիﬓական բաղադրիչներին։

Արագ հասանելիության վահանակը նախատեսված է առավել հաճախ

կիրառվող հրամանների կոճակների համար։

Հրամանային ներդիրների տողը 5 ներդիր է պարունակում։ Նկ. 1.3.-ում

բացված է Home ներդիրը։ Ինչպես երևում է նկարից՝ այն յոթ խումբ է ընդ-

գրկում. View, Clipboard, Font, Rich Text, Records, Sort & Filter, Find, որոնցից յուրա-

քանչյուրն իր հերթին այլ հրամանների կոճակներ է ներառում։

Վերնագրի տողում արտածվում է տվալ պահին խմբագրիչի աշխա-

տանքային տիրույթում առկա փաստաթղթի անվանումը (նկ. 1.3.-ում՝ Data-

base5)։

Վիճակի տողում ինֆորմացիա է արտածվում տվալների թողարկված

հենքի և կատարվող գործողությունների մասին։

Ակտիվացված օբյեկտների ներդիրների տիրույթ

Արագ հասանելիության վահանակ

Հրամանային ներդիրների տող

Հրամանների կատարման կոճակներ

Office կոճակ

Վերնագրի տող

Դիտման ռեժիﬓերի

Վիճակի տող

Անցուﬓերի տիրույթ

կոճակներ

Նկ. 1.3. Microsoft Access 2007 համակարգի պատուհան

Անցուﬓերի տիրույթում արտածվում են տվալների հենքի օբյեկտները,

ինչը հնարավորություն է տալիս ընտրել դրանցից անհրաժեշտը։

Ակտիվացված օբյեկտների ներդիրների տիրույթը ներառում է տվալնե-

րի հենքի ակտիվացված օբյեկտների անվանուﬓերը, ինչը ևս հնարավո-

րություն է տալիս ընտրելու դրանցից անհրաժեշտը։

Office կոճակով բացվում է ֆայլերի հետ առավել հաճախ կիրառվող

հրամանների ﬔնյուն (նկ. 1.4.), որի բաղադրիչներին կծանոթանաք հետա-

գայում։

Նկ. 1.4. Office կոճակի պատուհան

Ms Access-ի աշխատանքը կարելի է ավարտել համակարգի հիﬓական

պատուհանի փակման կոճակով։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Access 2007-ով ստեղծված ֆայլերն ունեն .mdbx ընդլայնումը։

¾ Տվալների հենքում հայատառ ինֆորմացիա ներմուծելու նպատա-

կով անհրաժեշտ է ընտրել հայկական տառատեսակի Unicode տար-

բերակը։

1. Microsoft Access համակարգի հիﬓական աշխատանքային

պատուհանի ի՞նչ հիﬓական տիրույթներ գիտեք։

2. Ինչպե՞ս կարելի է համակարգչում առկա որևէ հենք բացել։

3. Ինչպե՞ս են տվալների նոր հենք ստեղծում։

§1.2. ԱՂՅՈՒՍԱԿՆԵՐԻ ՍՏԵՂԾՈՒՄ

ԵՎ ԽՄԲԱԳՐՈՒՄ

Աղուսակը տվալների հենքի առաջին և հիﬓական օբյեկտն է։ Տվալնե-

րի հենքը կարող է ﬔկ կամ ﬕ քանի աղուսակ ունենալ։

Աղ ուսակ ստեղծելու համար պետք է ընտրել Create (ստեղծել) ներդիրի

Tables խմբի հետևյալ չորս տարրերից անհրաժեշտը (նկ. 1.5.).

Table - աղուսակի ստեղծում՝ տվալների ներմուծմամբ,

Table Templates - աղուսակի ստեղծում՝ շաբլոնների օգնությամբ,

SharePoint Lists - աղուսակի ստեղծում՝ SharePoint-ի օգնությամբ,

Table Design - աղուսակի ստեղծում՝ կոնստրուկտորի օգնությամբ։

Նկ. 1.5. Աղուսակ ստեղծելու ﬕջոցներ

Տվալների ներմուծմամբ աղուսակ ստեղծելու տարբերակն ընտրելիս հա-

մակարգը թույլատրում է տվալներն աղուսակ ներմուծել այնպես, ինչպես

ձեզ ծանոթ Excel էլեկտրոնային աղուսակում։

Շաբլոնների օգնությամբ աղուսակ ստեղծելու տարբերակն ընտրելու դեպ-

քում հնարավորություն եք ստանում տիպային աղուսակ ձևավորել. այս-

տեղ կարևորն աղուսակի նմուշը ճիշտ ընտրելն է։

SharePoint-ի օգնությամբ աղուսակ կարելի է ստեղծել, երբ Microsoft Office Share-

Point Services կայքից օգտվելու հնարավորություն կա։ Այս դեպքում կարելի

է SharePoint ցուցակը Access-ի աղուսակ ներմուծել։

Աղուսակներ ստեղծելու գործընթացին առավել հանգամանորեն ծանո-

թանալու նպատակով ուսուﬓասիրենք այդ նպատակի համար նախատես-

ված տարրերից վերջինը՝ կոնստրուկտորի օգնությամբ աղուսակ ստեղ-

ծելը։ Կոնստրուկտորի պատուհանը (նկ. 1.6.) աղուսակի կառուցվածք

ստեղծելու և խմբագրելու բլանկ է ներկայացնում։ Այն բաղկացած է երեք

սյուներից՝ Field Name (դաշտի անվանում), Data Type (տվալների տիպ) և De-

scription (նկարագրություն)։ Նախ անհրաժեշտ է Field Name սյան ﬔջ լրաց-

նել անհրաժեշտ դաշտերի անվանուﬓերը, իսկ Data Type սյան ﬔջ ընտ-

րել դրանց տիպերը, այսինքն՝ այդ դաշտերում պահպանվելիք տվալների

ձևաչափերը։ Անհրաժեշտության դեպքում Description սյան ﬔջ կարելի է յու-

րաքանչյուր դաշտին առնչվող ﬔկնաբանություններ տալ։

Դաշտերի տվալների

Դաշտի տիպն

տիպերի ցուցակ

ընտրելու կոճակ

Մեկնաբանու-

Դաշտերի ցուցակ

թյունների դաշտ

Հատկությունների

խմբագրման վահանակ

Նկ. 1.6. Աղուսակի կառուցվածքը նախագծելու պատուհան

Դաշտի տվալների տիպն ընտրելու համար անհրաժեշտ է.

z մնիկի ցուցիչը տեղադրել դաշտի աջ մասում տեղակայված սլաքի

վրա ու սեղﬔլ ձախ սեղմակը,

z առաջարկվող ցուցակից (նկ. 1.7.) ընտրել անհրաժեշտ տիպը։

Դաշտի տվալների որոշ տիպերի ﬔնք ծանոթ ենք էլեկտրոնային աղու-

սակներից։ Տվալների հենքերը, որպես կանոն, հնարավորություն են տա-

լիս աշխատել տվալների առավել ﬔծաքանակ տիպերի հետ։ Ծանոթա-

նանք Access-ում կիրառվող հետևյալ տիպերին.

Text (տեքստային) - տվալների այս տիպն ունեցող դաշտը կարող է

ﬕնչև 255 պայմանանշան պարունակող տեքստ ներառել։

Memo (տեքստային) - տվալների այս տիպն ունեցող դաշտը կարող է

ﬕնչև 65535 պայմանանշան պարունակող տեքստ ներառել։

Number (թվային) - կարող է ցանկացած թիվ պարունակել։

Date/Time (ամսաթիվ/ժամանակ) - կարող է տվալներ պարունակել ամ-

սաթվի և ընթացիկ ժամանակի վերաբերյալ։

Currency (դրամական) - կարող է թիվ պարունակել, որի ամբողջ մա-

սը հնարավորություն ունի ﬕնչև 15, իսկ կոտորակային մասը՝ ﬕնչև 4 նիշ

պահել։

AutoNumber (հաշվիչ) - կարող է բնական թիվ պարունակել, որի արժեքը

յուրաքանչյուր հաջորդ գրառմանն անցնելիս ավտոմատ ﬔկով ավելաց-

վում է։

Yes/No (տրամաբանական) - կարող է պարունակել Այո կամ Ոչ արժեք-

ներից որևէ ﬔկը։

Յուրաքանչյուր դաշտ բնութագրվում է հատկանշական պարաﬔտրե-

րով, որոնք սահմանում են դաշտում պահպանվող տվալների մշակման

ու պահպանման ﬔթոդները։ Այս պարաﬔտրերը տեղակայվում են հատ-

կությունների խմբագրման վահանակում (նկ. 1.6.)։ Նման պարաﬔտրերի

ﬕջոցով կարելի է սահմանել տեքստային դաշտի երկարությունը, թվային

տվալների տիպը (ամբողջ կամ իրական) և այլն։

Աղ ուսակի կառուցվածքը սահմանելուց հետո պատուհանի ղեկավար-

ման

սեղմակով պետք է փակել Աղուսակի կառուցվածքի նախագծում պա-

տուհանը։ Սրան ի պատասխան՝ համակարգը աղուսակի պահպանման

վերաբերյալ երկխոսական պատուհան է բացում (նկ. 1.8.)։

Նկ. 1.8. Երկխոսական պատուհան՝ աղուսակը

Նկ. 1.7. Դաշտի տվալների

տիպերի ցուցակ

պահպանելու վերաբերյալ

Բերված պատուհանից կարելի է հրաժարվել Cancel-ի ընտրմամբ։ Եթե

ընտրվի No կոճակը, ապա ստեղծված աղուսակը չի պահպանվի, իսկ Yes-ն

ընտրելիս ﬕ նոր պատուհան կբացվի (նկ. 1.9.), որի Table Name դաշտ պետք

է ներմուծել ստեղծվող աղուսակի անվանուﬓ ու սեղﬔլ OK կոճակը։ Եթե

համակարգի կողﬕց առաջարկվող անվանումը (օրինակ՝ Table1) բավարար

է, ապա պետք է սեղﬔլ OK կոճակը՝ առանց նոր անվանում ներմուծելու։

Ստեղծված աղուսակը բացելու համար անհրաժեշտ է մնիկի ցուցիչը

տեղադրել անցուﬓերի տիրույթում արտածված աղուսակի անվան վրա

(նկ. 1.3.) ու մնիկի ձախ սեղմակի կրկնակի սեղմում կատարել։

Նոր ստեղծված աղուսակը գրառուﬓեր չունի. այն պարունակում է ﬕ-

այն աղուսակը բնութագրող սյուների անվանուﬓերը (նկ. 1.10.)։

Նկ. 1.9. Աղուսակի

անվանումը ներմուծելու

Նկ. 1.10. Նոր աղուսակի օրինակ

պատուհան

Աղ ուսակում տվալների ներմուծուﬓ իրականացվում է սովորական

կարգով։ Ներմուծման համար ցուցիչը մնիկի կամ {, }, |, ~ ստեղների

օգնությամբ տեղադրվում է անհրաժեշտ բջիջում։ Ընդարձակ աղուսակնե-

րի հետ աշխատելիս կարելի է օգտվել պատուհանի ստորին մասում տեղա-

դրված անցման կոճակների վահանակի գործիքներից։

Տվալների ներմուծուﬓ ավարտելիս արդյունքներն ավտոմատ պահ-

պանվում են։ Եթե աշխատելու ընթացքում աղուսակի պարաﬔտրերից թե-

կուզ ﬔկը (օրինակ՝ դաշտի լայնությունը) փոփոխման է ենթարկվել, ապա

համակարգն այդ փոփոխությունները պահպանելու վերաբերյալ լրացու-

ցիչ հարցադրում կանի։

Աղուսակի կառուցվածքը խմբագրելու համար անհրաժեշտ է.

z Home ներդիրի Views խմբի

գործիքի ստորին մասի d սլաքով բաց-

ված վահանակից ընտրել

(Design View) գործիքը,

z բացված պատուհանում կատարել անհրաժեշտ խմբագրումը։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Նոր ստեղծվող աղուսակի ﬔջ Access-ը ID անունով դաշտ է ստեղ-

ծում, որը AutoNumber տիպի է (աղուսակում նոր գրառում ավելացնե-

լիս այս դաշտի պարունակությունը ﬔկով ավելացվում է)։

¾ Դաշտի չափերը փոխելու համար անհրաժեշտ է մնիկի ցուցիչը

տեղադրել դաշտի աջ կամ ձախ սահմանի վրա և այն խաչի տեսք

ստանալիս` մնիկի ձախ սեղմակով անհրաժեշտ փոփոխություններն

իրականացնել։

¾ Դաշտի չափերն ավտոմատ կարգավորելու համար անհրաժեշտ է

մնիկի ցուցիչը տեղադրել դաշտի աջ կամ ձախ սահմանի վրա և

այն խաչի տեսք ստանալիս` մնիկի ձախ սեղմակի կրկնակի սեղմում

կատարել։

1. Access-ում կիրառվող դաշտերի ինչպիսի՞ տիպեր գիտեք։

2. Ինչո՞վ են իրարից տարբերվում Text և Memo տիպերը։

3. Կարելի՞ է արդյոք խմբագրել արդեն ստեղծված աղուսա-

կը։

Լաբորատոր աշխատանք

1.1

Աղուսակի ստեղծում

1. Հաջորդաբար կատարելով Start, All Programs, Microsoft Office, Microsoft Of-

fice Access 2007 քայլերը՝ Access 2007-ի ﬕջավայր մտեք։

2. Բացված պատուհանում ընտրեք New Blank Database բաժնի Blank Data-

base կոճակը։

3. Ակտիվացած տիրույթի File Name դաշտում ներմուծեք ստեղծվող

տվալների հենքի անվանումը՝ Lab_1_1_*, որտեղ *–ի փոխարեն պետք

է ներմուծել աշակերտի դասամատյանի համարը։

կոճակով բացված պատուհանում ընտրեք տվալ դասարանին

հատկացված թղթապանակը։

5. Սեղﬔք Create կոճակը։

6. Home ներդիրի Views խմբի View կոճակի ստորին մասի d սլաքով բեր-

ված ցուցակից ընտրեք Design View հրամանը։

7. Ընդունեք աղուսակը պահպանելու համար առաջարկվող Table1 ան-

վանուﬓ ու սեղﬔք OK կոճակը։

8. Ընտրեք Arial Armenian Unicode տառատեսակը։

9. Կոնստրուկտորի պատուհանի առաջին տողի Field Name դաշտում

ներմուծեք Ազգանուն բառը և նկատեք, որ այդ տողի Data Type դաշ-

տում ավտոմատ ընտրվեց Text տիպը։

10. Երկրորդ տողի Field Name դաշտում ներմուծեք Անուն բառն ու Data Type

դաշտում ընտրեք Text տիպը։

11. Երրորդ տողի Field Name դաշտում ներմուծեք Մաթեմատիկա բառը։

12.

Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք այդ տողի Data Type դաշտի աջ մասի

սլաքի վրա, սեղﬔք ձախ սեղմակն ու առաջարկվող ցուցակից

ընտրեք Number տիպը։

13.

Չորրորդ տողի Field Name դաշտում ներմուծեք Ֆիզիկա բառը։

14.

Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք այդ տողի Data Type դաշտի աջ մասի

սլաքի վրա, սեղﬔք ձախ սեղմակն ու առաջարկվող ցուցակից

ընտրեք Number տիպը։

15.

Հինգերորդ տողի Field Name դաշտում ներմուծեք Ինֆորմատիկա բա-

ռը։

16.

Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք այդ տողի Data Type դաշտի աջ մասի

սլաքի վրա, սեղﬔք ձախ սեղմակն ու առաջարկվող ցուցակից ընտ-

րեք Number տիպը։

17.

Աղուսակի կառուցվածքը ստեղծելուց հետո պատուհանի ղեկավար-

ման սեղմակով փակեք պատուհանը։

18.

Աղուսակի պահպանման մասին տրված հարցմանը պատասխանեք

Yes։

19.

Համաձայնեք առաջարկվող Table1 անվանմանն ու OK կոճակը սեղﬔ-

լով համոզվեք, որ պատուհանի ձախ վահանակին Table1 անվանումով

աղ ուսակ առաջացավ։

20. Մկնիկի ձախ սեղմակի կրկնակի սեղմումով բացեք Table1 աղուսակը։

21. Ստորև բերված աղուսակի օրինակով Ազգանուն և Անուն դաշտերում

դասարանի 5 աշակերտների անուն, ազգանուն ներմուծեք, իսկ Ին-

ֆորմատիկա, Մաթեմատիկա և Ֆիզիկա դաշտերում ներմուծեք տվալ

առարկաներից նրանց կիսամյակային գնահատականները.

22. Սեղﬔք պատուհանի ղեկավարման սեղմակն ու աղուսակի պահ-

պանմանն ուղղված հարցմանը պատասխանեք Yes։

23. Ավարտեք աշխատանքը հենքերի ղեկավարման Access համակարգի

հետ՝ օգտվելով համակարգի հիﬓական աշխատանքային պատուհա-

նի փակման սեղմակից։

§1.3. ԱՇԽԱՏԱՆՔ ԱՂՅՈՒՍԱԿԻ ԴԱՇՏԵՐԻ

ԵՎ ԳՐԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ՀԵՏ

Այժմ առավել հանգամանորեն ծանոթանանք աղուսակի բաղադրիչնե-

րի հետ կապված աշխատանքին։ Նախ սովորենք նշել աղուսակի բաղա-

դրիչները կազմող դաշտերն ու գրառուﬓերը։

Աղուսակի որևէ դաշտ նշելու համար (նկ. 1.11.) անհրաժեշտ է մնիկի

ցուցիչը տեղադրել համապատասխան դաշտի անվան վրա և, երբ ցուցիչը

կձևափոխվի սլաքի, սեղﬔլ ձախ սեղմակը։

Աղ ուսակի որևէ գրառում նշելու համար (նկ. 1.12.) անհրաժեշտ է մնիկի

ցուցիչը տեղադրել գրառման ձախ եզրային վանդակի վրա և, երբ ցուցիչը

կձևափոխվի սլաքի, սեղﬔլ ձախ սեղմակը։

Նկ. 1.11. Նշված դաշտով աղուսակ

Նկ. 1.12. Նշված գրառումով աղուսակ

Աղ ուսակի նշված գրառումը կամ դաշտը կարելի է պատճենել, տեղա-

փոխել, հեռացնել Home ներդիրի Clipboard խմբի գործիքների վահանակի

գործիքների օգնությամբ, ինչպես նաև նշված դաշ-

տի կամ գրառման վրա մնիկի աջ սեղմակով բացված ենթատեքստային

ﬔնյուի համապատասխան հրամաններով։

Աղ ուսակի դաշտն անվանափոխելու համար անհրաժեշտ է.

z մնիկի ցուցիչը տեղադրել դաշտի անվան վրա և սեղﬔլ աջ սեղմա-

կը,

z բացված ենթատեքստային ﬔնյուից (նկ. 1.13.) ընտրել Rename Column

հրամանը,

z նախկին անվան փոխարեն ներմուծել նոր անվանումը։

Աղուսակում նոր դաշտ ավելացնելու համար անհրաժեշտ է.

z մնիկի ցուցիչը տեղադրել այն դաշտի անվան վրա, որին պետք է

նախորդի ավելացվող դաշտն ու սեղﬔլ աջ սեղմակը,

z բացված ենթատեքստային ﬔնյուից (նկ. 1.13.) ընտրել Insert Column

հրամանը։

Աղուսակից դաշտ հեռացնելու համար անհրաժեշտ է.

z մնիկի ցուցիչը տեղադրել հեռացման ենթակա դաշտի անվան վրա

ու սեղﬔլ աջ սեղմակը,

z բացված ենթատեքստային ﬔնյուից (նկ. 1.13.) ընտրել Delete Column

հրամանը։

Աղ ուսակի դաշտը թաքցնելու համար անհրաժեշտ է.

z մնիկի ցուցիչը տեղադրել տվալ դաշտի անվան վրա ու սեղﬔլ աջ

սեղմակը,

z բացված ենթատեքստային ﬔնյուից (նկ. 1.13.) ընտրել Hide Columns

հրամանը։

Աղուսակի թաքցված դաշտը տեսանելի դարձնելու համար անհրաժեշտ է.

z մնիկի ցուցիչը տեղադրել դաշտերից որևէ ﬔկի անվան վրա ու սեղ-

ﬔլ աջ սեղմակը,

z բացված ենթատեքստային ﬔնյուից (նկ. 1.13.) ընտրել Unhide Columns

հրամանը,

z բերված պատուհանում (նկ. 1.14.) ընտրել անհրաժեշտ դաշտն ու սեղ-

ﬔլ Close կոճակը։

Աղուսակի թվային տիպի դաշտի պարունակությունն ըստ աճման կամ

նվազման կարգավորելու համար անհրաժեշտ է.

z մնիկի ցուցիչը տեղադրել տվալ դաշտի որևէ բջիջի վրա ու սեղﬔլ

աջ սեղմակը,

z բացված ենթատեքստային ﬔնյուից ընտրել

(Sort A to Z) հրամանն

ըստ աճման և

(Sort Z to A) հրամանն ըստ նվազման կարգավորելու

նպատակով։

Նկ. 1.13. Դաշտին առնչվող

Նկ. 1.14. Թաքցված դաշտերից

ենթատեքստային ﬔնյու

անհրաժեշտը ցուցադրելու վահանակ

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Դաշտի հետ գործողություններ կարելի է կատարել նաև Datasheet

ներդիրի Fields&Columns խմբի համապատասխան գործիքներով։

1. Ինչպե՞ս են աղուսակում նոր դաշտ ավելացնում։

2. Ինչպե՞ս են աղուսակում որևէ դաշտ թաքցնում։

3. Ինչպե՞ս կարելի է թաքցված դաշտը նորից տեսանելի դարձ-

նել։

§1.4. ԱՂՅՈՒՍԱԿՈՒՄ ԻՆՖՈՐՄԱՑԻԱՅԻ

ՈՐՈՆՈՒՄՆ ՈՒ ՓՈԽԱՐԻՆՈՒՄԸ

Տվալների հենքում աﬔնահաճախ կիրառվող գործողություններից ﬔ-

կը ինֆորմացիայի որոնուﬓ է։

Տվալների հենքում անհրաժեշտ ինֆորմացիա որոնելու համար պետք է.

z կուրսորը տեղադրել փաստաթղթի այն մասում, որտեղից սկսած

պետք է որոնուﬓ իրականացնել,

z ընտրել Home ներդիրի Find խմբի

(Find) կոճակը,

z բացված պատուհանում ընտրել Find ներդիրը (նկ. 1.15. ա),

z Look In դաշտում ընտրել աղուսակի անվանումը, եթե որոնումը պետք

է իրականացնել ողջ աղուսակում կամ ընտրել աղուսակի ﬕայն այն

դաշտի անվանումը, որտեղ պետք է իրականացվի համապատաս-

խան որոնումը:

Եթե որոնուﬓ իրականացվելու է դաշտում, ապա Match դաշտում պետք

է ընտրել հետևյալ տարբերակներից անհրաժեշտը.

Any Part of Field - որոնուﬓ իրականացնել դաշտի որևէ մասում,

Whole Field - որոնուﬓ իրականացնել ամբողջ դաշտում,

Start of Field - որոնուﬓ իրականացնել նշված դաշտի սկզբից։

Եթե պետք է որոնել գրառուﬓերի ﬔջ, ապա Search դաշտում անհրա-

ժեշտ է ընտրել հետևյալ տարբերակներից ﬔկը.

Up - որոնել աղուսակի ընթացիկ գրառուﬕց վերև ընկած մասում,

Down - որոնել աղուսակի ընթացիկ գրառուﬕց ներքև ընկած մա-

սում,

All - որոնել բոլոր գրառուﬓերում։

Այժմ որոնման գործընթացը սկսելու համար ﬓում է տալ փնտրվող ին-

ֆորմացիան, որը պետք է ներմուծել Find What դաշտ և սեղﬔլ Find Next կո-

ճակը (այսպիսով, համակարգչին «ստիպում» ենք հաջորդաբար ցույց տալ

գտածը)։

Եթե որոնվածն արդեն գտնվել է կամ որևէ այլ պատճառով հետագա

որոնումը նպատակահարմար չէ, ապա որոնման գործընթացն ընդհատելու

համար պետք է սեղﬔլ Cancel կոճակը։

Հենքային տվալների ղեկավարման Microsoft Access համակարգում ին-

ֆորմացիա որոնելու և այն այլ ինֆորմացիայով փոխարինելու համար ան-

հրաժեշտ է.

z կուրսորը տեղադրել փաստաթղթի այն մասում, որտեղից սկսած ան-

հրաժեշտ է իրականացնել որոնման ու փոխարինման գործընթացը,

z ընտրել Home ներդիրի Find խմբի

(Replace) հրամանը,

z բացված պատուհանում ընտրել Replace ներդիրը (նկ. 1.15. բ),

z բացված պատուհանի Find What դաշտում ներմուծել որոնվող ինֆոր-

մացիան, իսկ Replace With դաշտում այն ինֆորմացիան, որը պետք է

փոխարինի հնին,

z ﬓացած դաշտերը լրացնել այնպես, ինչպես վերը նկարագրված ին-

ֆորմացիա որոնելու գործընթացում,

z եթե որոնվող ինֆորմացիան աղուսակում աﬔնուրեք պետք է փո-

խարինվի նորով, ապա անհրաժեշտ է սեղﬔլ Replace All կոճակը, իսկ

եթե անհրաժեշտ է փոխարինել ﬕայն հերթական հանդիպածը, ապա՝

Replace կոճակը։

Անհրաժեշտության դեպքում որոնման և փոխարինման գործընթացը

կարելի է ընդհատել Cancel կոճակով։

ա)

բ)

Նկ. 1.15. Որոնման և փոխարինման պատուհան

ա) Find ներդիր, բ) Replace ներդիր

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Աղուսակում ինֆորմացիա կարելի է որոնել նաև՝ օգտվելով դաշտին

առնչվող ենթատեքստային ﬔնյուի (նկ. 1.13.) համապատասխան հրա-

մանից։

1. Ինչպե՞ս են աղուսակի դաշտում տվալները կարգավորում

աճման կարգով։

2. Ինչպե՞ս կարելի է որոնում իրականացնել աղուսակի որևէ

ընթացիկ գրառուﬕց ներքև տեղաբաշխված գրառուﬓերի

ﬔջ։

3. Ինչպե՞ս պետք է վարվել, եթե աղուսակի ﬔջ աﬔնուրեք ﬕ որոշա-

կի ինֆորմացիա անհրաժեշտ է ﬔկ այլով փոխարինել։

Լաբորատոր աշխատանք

1.2

Աշխատանք աղուսակների հետ

Աշխատանքի ընթացքում Հայաստանի պետական ճարտարագիտական

համալսարանի (Պոլիտեխնիկ) 2012 թվականի ընդունելության մասին ստո-

րև բերված ինֆորմացիան նախ կներկայացնենք աղուսակի տեսքով.

Վճարովի

Անվճար տե-

Շիֆր

Ֆակուլտետ

տեղերի

ղերի քանակը

քանակը

003071

Քիﬕական տեխնոլոգիաների և բնապահպանա-

կան ճարտարագիտության

003073

Էլեկտրատեխնիկական

003072

Էներգետիկական

144

003075

Մեքենաշինության

003077

Ռադիոտեխնիկայի և կապի համակարգերի

003078

Կիբեռնետիկայի

130

003080

Քոմփյութերային համակարգերի և ինֆորմատիկայի

203

003079

Կիրառական մաթեմատիկայի

003081

Ընդերքաբանության և ﬔտալուրգիայի

003076

Տրանսպորտային համակարգերի

003074

Մեխանիկաﬔքենագիտական

Ներմուծված տվալների հենքում այնուհետև պետք է.

ա) Ֆակուլտետ դաշտից հետո ավելացնել Ընդհանուր տեղերի քանակը

դաշտը, որը պարունակելու է ֆակուլտետի Անվճար տեղերի քանա-

կը և Վճարովի տեղերի քանակը դաշտերի գումարային ﬕավորնե-

րը,

բ) թաքցնել Անվճար տեղերի քանակը և Վճարովի տեղերի քանակը

դաշտերը,

գ) ընդհանուր տեղերի քանակը դաշտը կարգավորել ըստ նվազման,

դ) թաքցված դաշտերը դարձնել տեսանելի,

ե) որոնել 003080 շիֆր ունեցող ֆակուլտետը։

Աշխատանքն իրականացնելու համար կատարենք հետևյալ գործողու-

թյունները.

1. Հաջորդաբար կատարելով Start, All Programs, Microsoft Office, Microsoft Of-

fice Access 2007 քայլերը՝ Access 2007-ի ﬕջավայր մտեք։

2. Բացված պատուհանում ընտրեք New Blank Database բաժնի Blank Data-

base կոճակը։

3. Ակտիվացած տիրույթի File Name դաշտում ներմուծեք ստեղծվող

տվ ալների հենքի անվանումը՝ Lab_1_2_*, որտեղ *–ի փոխարեն պետք

է ներմուծել աշակերտի դասամատյանի համարը։

կոճակով բացված պատուհանում ընտրեք տվալ դասարանին

հատկացված թղթապանակը։

5. Սեղﬔք Create կոճակը։

6. Home ներդիրի Views խմբի View կոճակի ստորին մասի d սլաքով բեր-

ված ցուցակից ընտրեք

(Design View) հրամանը։

7. Ընդունեք աղուսակի առաջարկվող Table1 անվանուﬓ ու սեղﬔք OK

կոճակը։

8. Ընտրեք Arial Armenian Unicode տառատեսակը։

9. Կոնստրուկտորի պատուհանի առաջին տողի Field Name դաշտ ներ-

մուծեք Շիֆր բառը։ Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք այդ տողի Data Type

դաշտի աջ մասի սլաքի վրա, սեղﬔք ձախ սեղմակն ու առաջարկ-

վող ցուցակից ընտրեք Number տիպը։

10. Երկրորդ տողի Field Name դաշտ ներմուծեք Ֆակուլտետ բառը, իսկ Data

Type դաշտում ընտրեք Text տիպը։

11.

Երրորդ տողի Field Name դաշտ ներմուծեք Անվճար տեղերի քանակը

տեքստը։

12.

Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք այդ տողի Data Type դաշտի աջ մասի

սլաքի վրա, սեղﬔք ձախ սեղմակն ու առաջարկվող ցուցակից

ընտրեք Number տիպը։

13.

Չորրորդ տողի Field Name դաշտում ներմուծեք Վճարովի տեղերի քանա-

կը տեքստը։ Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք այդ տողի Data Type դաշտի

աջ մասի սլաքի վրա, սեղﬔք ձախ սեղմակն ու առաջարկվող ցու-

ցակից ընտրեք Number տիպը։

14.

Աղ ուսակի կառուցվածքը ստեղծելուց հետո պատուհանի ղեկավար-

ման սեղմակով փակեք պատուհանը։

15.

Աղ ուսակի պահպանման մասին տրված հարցմանը պատասխանեք

Yes։

16.

Համաձայնեք առաջարկվող Table1 անվանմանն ու OK կոճակը սեղﬔ-

լով համոզվեք, որ պատուհանի անցուﬓերի տիրույթում Table1 անվա-

նումով աղուսակ առաջացավ։

17.

Մկնիկի ձախ սեղմակի կրկնակի սեղմումով բացեք Table1 աղուսակը։

18.

Ստեղծված աղուսակի բոլոր դաշտերը լրացրեք ըստ վերը բերված

աղ ուսակի։

19.

Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք Անվճար տեղերի քանակը դաշտի անվան

վրա ու սեղﬔք աջ սեղմակը։ Բացված ենթատեքստային ﬔնյուի Insert

Column հրամանով այդ դաշտից առաջ նոր դաշտ ստեղծեք։

20. Home ներդիրի Views խմբի View կոճակի ստորին մասի d սլաքով բեր-

ված ցուցակից ընտրեք

(Design View) հրամանն ու բացված պա-

տուհանում ավելացված դաշտի Field1 անվանման փոխարեն ներմու-

ծեք Ընդհանուր տեղերի քանակը անվանումը, իսկ Data Type դաշտում

ընտրեք Number տիպը։

21. Home ներդիրի Views խմբի View կոճակի ստորին մասի d սլաքով բեր-

ված ցուցակից ընտրեք

(Datasheet View) հրամանն ու աղուսակում

կատարված փոփոխությունները պահպանելու վերաբերյալ հարցմա-

նը պատասխանեք՝ սեղﬔլով Yes կոճակը։

22. Ընդհանուր տեղերի քանակը դաշտում ներմուծեք Անվճար տեղերի քանա-

կը և Վճարովի տեղերի քանակը դաշտերի գումարային ﬕավորները։

23. Մկնիկի ցուցիչով նշեք Անվճար տեղերի քանակը և Վճարովի տեղերի քա-

նակը դաշտերն ու մնիկի աջ սեղմակով բացված ենթատեքստային

ﬔնյուի Hide Columns հրամանով թաքցրեք դրանք։

24. Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք Ընդհանուր տեղերի քանակը դաշտի ան-

վան վրա ու մնիկի աջ սեղմակով բացված ենթատեքստային ﬔնյուի

գործիքի օգնությամբ այդ դաշտի պարունակությունը կարգավո-

րեք ըստ նվազման։

25. Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք աղուսակի դաշտերից որևէ ﬔկի անվան

վրա ու աջ սեղմակով բացված ենթատեքստային ﬔնյուից ընտրեք

Unhide Columns հրամանը։

26. Բացված ցուցակում թաքցված Անվճար տեղերի քանակը և Վճարովի տե-

ղերի քանակը դաշտերը տեսանելի դարձնելու նպատակով համանուն

դաշտերի դիմաց նշում կատարեք ու սեղﬔք Close կոճակը։

27. Որոնեք աղուսակում առկա 003080 շիֆրը։ Այդ նպատակով.

ա) ընտրեք Home ներդիրի Find խմբի

(Find) հրամանը, ապա Find

ներդիր պատուհանը,

բ) ողջ աղուսակի ﬔջ որոնուﬓ իրականացնելու համար Look In դաշ-

տում ընտրեք աղուսակի Table1 անվանումը,

գ) Find What դաշտում ներմուծեք 003080 թիﬖ ու սեղﬔք Find Next կո-

ճակը։

28. Ընտրեք պատուհանի ղեկավարման սեղմակն ու աղուսակի պահ-

պանման մասին տրված հարցմանը պատասխանեք Yes։

29. Ավարտեք աշխատանքը հենքերի ղեկավարման Access համակարգի

հետ՝ օգտվելով համակարգի հիﬓական աշխատանքային պատուհա-

նի փակման

սեղմակից։

§1.5. ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ԲԱԶՄԱՂՅՈՒՍԱԿ ՀԵՆՔԵՐ

Դիտարկենք հետևյալ օրինակը։ Դիցուք, անհրաժեշտ է մարզային օլիմ-

պիադայի արդյունքների պահպանման տվալների հենք ստեղծել (աղու-

սակ 1.1), որտեղ, մրցանակակիրների տվալներից բացի, անհրաժեշտ է

տեղեկություններ պահպանել նաև ժյուրիի նախագահի և յուրաքանչյուր

մասնակցի դպրոցի վերաբերյալ։

Աղուսակ 1.1

Ժյուրիի նա-

Մրցանա-

Հեռա-

Առարկա

ԲՈՒՀ

Դիպլոմ

Դպրոց

Հասցե

Տնօրեն

խագահ

կակիր

խոս

Ինֆորմատիկա

Նախագահ1

ԲՈՒՀ1

I կարգի

Մրցան.1

Դպրոց 1

Հասցե 1

Տնօրեն 1

հեռ 1

Ինֆորմատիկա

Նախագահ1

ԲՈՒՀ1

II կարգի

Մրցան.2

Դպրոց 2

Հասցե 2

Տնօրեն 2

հեռ 2

Ինֆորմատիկա

Նախագահ1

ԲՈՒՀ1

III կարգի

Մրցան.3

Դպրոց 2

Հասցե 2

Տնօրեն 2

հեռ 2

Մաթեմատիկա

Նախագահ2

ԲՈՒՀ2

I կարգի

Մրցան.4

Դպրոց 1

Հասցե 1

Տնօրեն 1

հեռ 1

Մաթեմատիկա

Նախագահ2

ԲՈՒՀ2

II կարգի

Մրցան.5

Դպրոց 1

Հասցե 1

Տնօրեն 1

հեռ 1

Մաթեմատիկա

Նախագահ2

ԲՈՒՀ2

III կարգի

Մրցան.6

Դպրոց 3

Հասցե 3

Տնօրեն 3

հեռ 3

Ֆիզիկա

Նախագահ3

ԲՈՒՀ3

I կարգի

Մրցան.7

Դպրոց 4

Հասցե 4

Տնօրեն 4

հեռ 4

Ֆիզիկա

Նախագահ3

ԲՈՒՀ3

II կարգի

Մրցան.8

Դպրոց 3

Հասցե 3

Տնօրեն 3

հեռ 3

Ֆիզիկա

Նախագահ3

ԲՈՒՀ3

III կարգի

Մրցան.9

Դպրոց 5

Հասցե 5

Տնօրեն 5

հեռ 5

Ինչպես տեսնում եք, ժյուրիի նախագահի և օլիմպիադայի մասնակցի

դպրոցի վերաբերյալ տվալները ծանրաբեռնում են աղուսակը, առա-

վել ևս, որ դրանք որոշ գրառուﬓերում կրկնվում են։ Նման դեպքերում

ողջ տվալները ﬕևնույն աղուսակում պահպանելը նպատակահարմար

չէ։ Փորձենք պահանջվող տվալների հենքը մասնատել երեք տարբեր

աղ ուսակների (աղուսակ 1.2, 1.3 և 1.4)։ Ինչպես տեսնում եք, աղուսակ

1.2-ը ժյուրիի նախագահի և դպրոցի վերաբերյալ ﬕայն ﬔկական դաշտ

է պարունակում՝ Նախագահի կոդը և Դպրոցի կոդը. այս առումով ﬓացած

ինֆորմացիան համապատասխանաբար 1.3 ու 1.4 աղուսակներ է տեղա-

փոխվել։

Ստեղծված երեք աղուսակների ﬕասնականությունն ապահովելու

նպատակով անհրաժեշտ է դրանց ﬕջև կապ ստեղծել։

Աղ ուսակների ﬕջև կարող են գործել ﬔկը-ﬔկին, ﬔկը-շատին և շա-

տը-շատին կապերը։

Մեկը-ﬔկին (1 - 1) կապի դեպքում (նկ. 1.16. ա) Աղուսակ 1-ի յուրաքան-

չյուր գրառմանը կարող է Աղուսակ 2-ի ﬕայն ﬔկ գրառում համապատաս-

խանել և հակառակը՝ Աղուսակ 2-ի յուրաքանչյուր գրառմանը կարող է

Աղուսակ 1-ի ﬕայն ﬔկ գրառում համապատասխանել։ Օրինակ՝ այսպի-

սի կապով կարելի է նկարագրել հետևյալ հարաբերությունը՝ յուրաքան-

չյուր մարդ ունի ﬕայն ﬔկ ծննդյան վկայական և յուրաքանչյուր ծննդյան

վկայական պատկանում է ﬕայն ﬔկ մարդու։

Արտաքին բանալի

Աղուսակ 1.2

Առարկա

Նախագահի

Դիպլոմ

Մրցանակակիր

Դպրոցի

կոդը

Ինֆորմատիկա

Առաջին կարգի

Մրցանակակիր 1

Ինֆորմատիկա

Երկրորդ կարգի

Մրցանակակիր 2

Ինֆորմատիկա

Երրորդ կարգի

Մրցանակակիր 3

Մաթեմատիկա

Առաջին կարգի

Մրցանակակիր 4

Մաթեմատիկա

Երկրորդ կարգի

Մրցանակակիր 5

Մաթեմատիկա

Երրորդ կարգի

Մրցանակակիր 6

Ֆիզիկա

Առաջին կարգի

Մրցանակակիր 7

Ֆիզիկա

Երկրորդ կարգի

Մրցանակակիր 8

Ֆիզիկա

Երրորդ կարգի

Մրցանակակիր 9

Առաջնային բանալի

Աղուսակ 1.3

Աղուսակ 1.4

Նախագա-

Ժյուրիի

ԲՈՒՀ

Դպրոցի

Դպրոց

Հասցե

Տնօրեն

Հեռա-

հի կոդը

նախագահ

կոդը

խոս

Նախագահ1

ԲՈՒՀ1

Դպրոց 1

Հասցե 1

Տնօրեն 1

հեռ 1

Նախագահ2

ԲՈՒՀ2

Դպրոց 2

Հասցե 2

Տնօրեն 2

հեռ 2

Նախագահ3

ԲՈՒՀ3

Դպրոց 3

Հասցե 3

Տնօրեն 3

հեռ 3

Դպրոց 4

Հասցե 4

Տնօրեն 4

հեռ 4

Դպրոց 5

Հասցե 5

Տնօրեն 5

հեռ 5

Մեկը-շատին (1 - ∞) կապի դեպքում (նկ. 1.16. բ) Աղուսակ 1-ի յուրա-

քանչյուր գրառմանը կարող են Աղուսակ 2-ի ﬕ քանի գրառուﬓեր համա-

պատասխանել, իսկ Աղուսակ 2-ի ոչ ﬕ գրառում Աղուսակ 1-ում չի կարող

ﬔկից ավելի համապատասխան գրառում ունենալ։ Նման կապ կարելի

է հաստատել, օրինակ, այն աղուսակների ﬕջև, որոնք տվալներ են նե-

րառում դպրոցի դասարանների և աշակերտների մասին. աﬔն դասարան

կարող է բազմաթիվ աշակերտներ ունենալ, բայց յուրաքանչյուր աշակերտ

ﬕայն ﬕ դասարանում է սովորում)։ Վերը բերված օրինակում աղու-

սակ 1.3-ը 1.2-ի հետ կապված է ﬔկը-շատին կապով, որովհետև աղուսակ

1.2-ում ﬕ շարք դպրոցներ ﬕ քանի անգամ են հանդես գալիս։ Աղուսակ

1.4-ը 1.2-ի հետ ևս ﬔկը-շատին կապով է կապված, քանի որ աղուսակ 1.2-

ում ﬕևնույն ժյուրիի նախագահը ներառվել է երեք անգամ։

Եթե Աղուսակ 1-ի գրառուﬓերին կարող են Աղուսակ 2-ի ﬕ քանի գրա-

ռուﬓեր համապատասխանել և Աղուսակ 2-ի գրառուﬓերին էլ Աղուսակ 1-ի

ﬕ քանի գրառուﬓեր համապատասխանել, ապա այդպիսի կապն անվա-

նում են շատը-շատին (∞ - ∞)։ Երկու աղուսակների ﬕջև նման կապ հնա-

րավոր է իրականացնել ﬕայն այլ աղուսակների ﬕջոցով (նկ. 1.16. գ)։ Շատը-

շատին կապով կարելի է նկարագրել, օրինակ՝ հետևյալ հարաբերությունը՝

բազմաթիվ ուսուցիչներ դասավանդում են բազմաթիվ դասարաններում։

Աղուսակ 1 Աղուսակ 2

Աղ ուսակ 1 Աղուսակ 2

Աղուսակ 1 Աղուսակ 3 Աղուսակ 2

ա) ﬔկը-ﬔկին

ա) ﬔկը-շատին

գ) շատը-շատին

Նկ. 1.16. Աղուսակների կապի տիպերը

Մեկը-շատին կապի դեպքում աղուսակը, որի գրառուﬓերը կապում

մասնակցում են եզակի թվով, համարվում է գլխավոր (առաջնային), իսկ

աղուսակը, որի ﬕ քանի գրառուﬓեր են ներկա կապում՝ ենթակա (երկ-

րորդային)։ Վերը բերված 1.3 ու 1.4 աղուսակները գլխավոր են աղուսակ

1.2-ի նկատմամբ, իսկ 1.2-ը՝ ենթակա աղուսակ 1.3-ի ու 1.4-ի նկատմամբ։

Յուրաքանչյուր աղուսակ պետք է առնվազն ﬔկ բանալի դաշտ պա-

րունակի, որը եզակի է այդ աղուսակի յուրաքանչյուր գրառման համար։

Բանալի դաշտը թույլատրում է աղուսակի յուրաքանչյուր գրառում ﬕար-

ժեքորեն նույնականացնել։

Դաշտը, որի պարունակությամբ աղուսակի համապատասխան

գրառումը ﬕարժեքորեն նույնականացվում է, անվանում են

բանալի դաշտ:

Աղ ուսակների ﬕջև կապ հաստատելու համար գլխավոր աղուսակից

առաջնային բանալու տեղակայման համար ենթակա աղուսակում պետք է

համապատասխան դաշտ նախատեսված լինի, որի արժեքն անվանում են

արտաքին բանալի։

Աղուսակների ﬕջև կապ հաստատելիս գլխավոր աղուսակի առաջ-

նային բանալի դաշտի հետ կապվում է ենթակա աղուսակի նույնանուն ար-

տաքին բանալի դաշտը։ Բերված օրինակում աղուսակ 1.3-ի Դպրոցի կոդը և

աղուսակ 1.4-ի Նախագահի կոդը անվանուﬓերով դաշտերն առաջնային

բանալիներ են և աղուսակ 1.2-ում նույնանուն արտաքին բանալի հանդի-

սացող դաշտեր ունեն։

Կապված աղուսակները տվալների ﬕասնական հենք

են հանդիսանում, որոնց հիման վրա հարցուﬓեր, ձևեր և

հաշվետվություններ կարելի է կազմակերպել:

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Իրար հետ կապված աղուսակներ պարունակող տվալների հենքերն

անվանում են ռել ացիոն։

1. Ի՞նչ նպատակով են ﬕ քանի դաշտեր պարունակող աղու-

սակները բաժանում իրար հետ կապված ﬕ քանի աղու-

սակների։

2. Ինչի՞ համար է բանալի դաշտը։

3. Աղուսակների ﬕջև հնարավոր ինչպիսի՞ կապեր գիտեք։

4. Ո՞ր աղուսակն են անվանում գլխավոր, ո՞րը` ենթակա։

5. Ո՞ր բանալին են անվանում առաջնային, ո՞րը` արտաքին։

§1.6. ԱՂՅՈՒՍԱԿՆԵՐԻ ՄԻՋԵՎ ԿԱՊ ՀԱՍՏԱՏԵԼԸ

Աղուսակում բանալի դաշտն ընտրելու համար անհրաժեշտ է.

z աղուսակի կառուցվածքը նախագծելու պատուհանում ընտրել հա-

մապատասխան դաշտը,

z ընտրել Design ներդիրի Tools խմբի կամ մնիկի աջ սեղմակով բաց-

ված ﬔնյուի Primary Key կոճակը։

Աղուսակների ﬕջև կապ հաստատելու համար անհրաժեշտ է.

z ստեղծել անհրաժեշտ աղուսակները՝ համապատասխան բանալի

դաշտերով,

z ընտրել Database Tools ներդիրի

(Relationships) կոճակը,

z ընտրել այն աղուսակները, որոնց ﬕջև անհրաժեշտ է կապ հաստա-

տել. բացված Show Table պատուհանում (նկ.1.17.) դրա համար պետք է

նշել անհրաժեշտ աղուսակներն ու սեղﬔլ Add կոճակը,

z Close կոճակով փակել Show Table պատուհանը,

z ընտրել Relationships պատուհանում (նկ. 1.18.) բերված գլխավոր աղու-

սակի բանալի դաշտը (այն արտահայտված է գույնի մգացմամբ) ու

այն մնիկի օգնությամբ ենթակա աղուսակի նույնանուն դաշտ տե-

ղափոխել,

Նկ. 1.17. Աղուսակների ընտրման

Նկ. 1.18. Relationships պատուհան

պատուհան

z տվալների ամբողջականությունն ապահովելու նպատակով բացված

երկխոսային վահանակից (նկ. 1.19.) ընտրել Enforce Referential Integrity

դաշտը, ապա Cascade Update Related Fields (կապված դաշտերի կասկա-

դային թարմացում) և Cascade Delete Related Records (կապված գրառում-

ների կասկադային հեռացում) դաշտերը,

z ընտրել Create կոճակը։

3. Ակտիվացած տիրույթի File Name դաշտում ներմուծեք ստեղծվող

տվ ալների հենքի Lab_1_3_* անվանումը, որտեղ *–ի փոխարեն պետք

է ներմուծել աշակերտի դասամատյանի համարը։

4. Ընտրեք

կոճակը, ապա բացված պատուհանում ընտրեք տվալ

դասարանին հատկացված թղթապանակը։

5. Սեղﬔք Create կոճակը։

6. Ընտրեք Arial Armenian Unicode տառատեսակը։

7. Ընտրեք Home ներդիրի Views խմբի View կոճակի ստորին մասի d սլա-

քը, ապա բերված ցուցակից՝ Design View հրամանը։

8. Ընդունեք աղուսակը պահպանելու համար առաջարկվող Table1 ան-

վանուﬓ ու սեղﬔք OK կոճակը։

9. Ստորև բերված կառուցվածքով աղուսակ ստեղծեք.

10. Աղուսակի ID դաշտը դարձրեք բանալի։ Դրա համար ընտրեք ID դաշ-

տը, սեղﬔք մնիկի աջ սեղմակն ու ընտրեք Primary Key հրամանը։

11. Աղուսակի կառուցվածքը ստեղծելուց հետո

սեղմակով փակեք

պատուհանն ու աղուսակի պահպանման մասին տրված հարցմանը

պատասխանեք Yes։

12. Մկնիկի ձախ սեղմակի կրկնակի սեղմումով բացեք Table1 աղուսա-

կը։

13. Ստորև բերված աղուսակի օրինակով այն լրացրեք.

14. Ընտրեք պատուհանի ղեկավարման սեղմակն ու աղուսակի պահ-

պանման վերաբերյալ տրված հարցմանը պատասխանեք Yes։

15. Նման ձևով ստեղծեք Դպրոցի կոդը բանալի դաշտով ստորև բերված

Table2 աղուսակը։

16. Ստեղծեք նաև Նախագահի կոդը բանալի դաշտով ստորև բերված

Table3 աղուսակը։

17. Ընտրեք Database Tools ներդիրի

(Relationships) կոճակը։

18. Բացված Show Table պատուհանում Ctrl ստեղնը սեղմած վիճակում նշեք

Table1, Table2 և Table3 աղուսակներն ու սեղﬔք Add կոճակը։

19. Close կոճակով փակեք Show Table պատուհանը։

20. Ընտրեք Relationships պատուհան բերված Table2 աղուսակի Դպրոցի կո-

դը բանալի դաշտն ու այն մնիկի օգնությամբ Table1 աղուսակի նույ-

նանուն դաշտ տեղափոխեք։

21. Բացված Edit Relationships պատուհանում ընտրեք Enforce Referential In-

tegrity դաշտը, ապա Cascade Update Related Fields և Cascade Delete Related

Records դաշտերը։

22. Սեղﬔք Create կոճակը։

23. Այժմ ընտրեք Relationships պատուհան բերված Table3 աղուսակի Նա-

խագահի կոդը բանալի դաշտն ու մնիկի օգնությամբ այն Table1 աղու-

սակի նույնանուն դաշտ տեղափոխեք։

24. Ընտրեք Enforce Referential Integrity դաշտը, ապա Cascade Update Related

Fields և Cascade Delete Related Records դաշտերը։

25. Սեղﬔք Create կոճակը։ Եթե աﬔն ինչ ճիշտ եք կատարել՝ կստանաք

հետևյալ կապերը.

26. Աղուսակների ﬕջև կապերը հաստատելուց հետո պատուհանի ղե-

կավարման

սեղմակով փակեք Relationships պատուհանը։

27. Կապված աղուսակների պահպանման մասին տրված հարցմանը

պատասխանեք Yes։

28. Ավարտեք աշխատանքը հենքերի ղեկավարման Access համակարգի

հետ՝ օգտվելով համակարգի հիﬓական աշխատանքային պատուհա-

նի փակման

սեղմակից։

§1.7. ՀԱՐՑՈՒՄՆԵՐ

Տվալների հենքի հետ աշխատելիս, որպես կանոն, օգտվողը տվալների

հենքի այս կամ այն աղուսակում պահպանված ողջ ինֆորմացիան ﬕա-

ժամանակ տեսնելու անհրաժեշտություն չունի։ Ընդհակառակը, հաճախ

անհրաժեշտ է լինում ﬕաժամանակ ցուցադրել ﬕ քանի աղուսակների

որոշակի պայմանների բավարարող տվալները։

Access-ում աղուսակային տվալները մշակելու հզոր ﬕջոց կա՝ հարցու-

մը։

Հարցումը հնարավորություն է տալիս ցուցադրել աղուսակի

առաջադրված պահանջներին բավարարող տվալները:

Հարցուﬓերը կարող են լինել պարզ և բաղադրյալ։ Պարզ հարցումը ﬕ

պայման է պարունակում, իսկ բաղադրյալ հարցումը՝ տարբեր դաշտերի

համար նախատեսված ﬕ քանի պայմաններ։

Հարցուﬓեր (Queries) ստեղծելու երկու եղանակ կա.

z Query Design - կոնստրուկտորի օգնությամբ,

z Query wizard - շաբլոնների օգնությամբ։

Մենք Access 2003-ում ուսուﬓասիրել ենք կոնստրուկտորի օգնությամբ

հարցուﬓեր ստեղծելու գործընթացը։ Այժմ Access 2007-ում այդ գործըն-

թացն ուսուﬓասիրենք կապված աղուսակների համար, որի դեպքում նախ

անհրաժեշտ է Create ներդիրի Other խմբից ընտրել Query Design անվանումով

կոճակը։ Այնուհետև բացված Show Table պատուհանում (նկ. 1.20.) պետք է

Ctrl ստեղնը սեղմած վիճակում ընտրել անհրաժեշտ աղուսակներն ու սեղ-

ﬔլ Add կոճակը։

Նկ. 1.20. Հարցուﬓեր ձևակերպելու բլանկ

Այս եղանակով աղուսակներն ընտրելուց հետո բացվում է հարցում-

ներ ձևակերպելու բլանկը, որի վերին մասում բերվում են ընտրված աղու-

սակները՝ համապատասխան կապերով (նկ. 1.21.)։ Բլանկի ստորին մասում

երևում է հարցուﬓեր ձևակերպելու բլանկը։

Նկ. 1.21. Ընտրված աղուսակներն ու հարցուﬓեր ձևակերպելու բլանկը

Հարցուﬓերի բլանկը լրացնելուց առաջ պետք է մնիկի ձախ սեղմա-

կի կրկնակի սեղմում կատարել պատուհանի վերին մասում տեղակայված

աղ ուսակների այն դաշտերի վրա, որոնց վերաբերյալ պետք է հարցում

կատարել։ Այդ դեպքում բլանկի Field անվամբ տողի բջիջներում կտեղա-

դրվեն աղուսակի ընտրված դաշտերը, իսկ Table անվամբ տողի բջիջնե-

րում՝ աղուսակի անվանումը (նկ. 1.22.)։

Նկ. 1.22. Լրացված դաշտերով հարցուﬓեր ձևակերպելու բլանկ

Sort տողը նախատեսված է ընտրված դաշտն ըստ աճման կամ նվազման

կարգավորելու համար։ Կարգավորման նպատակով անհրաժեշտ է մնիկի

ցուցիչը տեղադրել համապատասխան բջիջի վրա և այդ բջիջի աջ մասում

տեղակայված սլաքով բացված ցուցակից ըստ անհրաժեշտության ընտ-

րել առաջարկվող տարբերակներից որևէ ﬔկը՝ Ascending - կարգավորել

ըստ աճման, Descending - կարգավորել ըստ նվազման, not sorted - տվալնե-

րը չկարգավորել։

Show տողը նախատեսված է նշված դաշտերը էկրանին ցուցադրելու հա-

մար։ Եթե դաշտի համապատասխան տողը նշված է ( ), ապա արդյունա-

րար աղուսակում տվալ դաշտը կցուցադրվի, իսկ եթե նշված չէ՝ ( ), չի

ցուցադրվի, սակայն այդտեղ ներառված տվալները կարելի է օգտագոր-

ծել։

Criteria տողի դաշտերում կարելի է նշել այն պայմանները, որոնց համա-

ձայն տվալ դաշտի արժեքներից պետք է ընտրվեն անհրաժեշտները։ Օr

տողը նախատեսված է այդ դաշտերում լրացուցիչ պայմաններ ներմուծելու

համար։

Criteria տողում յուրաքանչյուր դաշտի համար կարելի է առանձին պայ-

մաններ նշել. այս դեպքում ընտրվում են այն գրառուﬓերը, որոնք ﬕա-

ժամանակ բավարարում են բոլոր դաշտերում նշված պայմաններին։ Նկ.

1.23.-ում բերված օրինակում Հայաստանի գետերի մասին ինֆորմացիա

պարունակող աղուսակից հարցուﬓերի ﬕջոցով ընտրվել են այն գետե-

րը, որոնց ընդհանուր երկարությունը գերազանցում է 150 կմ-ը, և որոնք

հանրապետության տարածքում 120 կմ-ից ավելի ձգվող հուն ունեն։

Բազային

աղ ուսակ

Հարցուﬓեր

լրացնելու

բլանկ

Արդյունա-

րար

աղ ուսակ

Նկ. 1.23. Ընտրության պայմանի աշխատանքի օրինակ

Ստեղծված հարցումը կարելի է պահպանել արագ հասանելիության վա-

հանակի կամ Office կոճակով բացված ﬔնյուի

գործիքով։

Նոր ստեղծված հարցումը կարելի է իրագործել Design ներդիրի Results խմ-

բի

(Run) գործիքի ﬕջոցով։ Հարցուﬓերի բլանկը կրկին կարելի է բացել

Home ներդիրի Views խմբի

(View) կոճակի ստորին մասում տեղակայված

d սլաքով բացվող ցուցակից ընտրելով Design View կոճակը։ Նախկինում

ստեղծված և արդեն պահպանված հարցումը կարելի է իրագործել Անցում-

ների տիրույթում համապատասխան օբյեկտի վրա մնիկի ձախ սեղմակի

կրկնակի սեղմումով։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Criteria և or տողերի ընտրման պայմանները կարող են ներառել «

*» և

«?» հատուկ նշանակության պայմանանշանները, որտեղ

*-ը փոխա-

րինում է ցանկացած քանակությամբ պայմանանշանների, իսկ ?-ը`

ﬔկ պայմանանշանի։

1. Ինչի՞ համար է Queries օբյեկտը։

2. Ինչպիսի՞ տողերից է բաղկացած հարցուﬓեր ձևակերպելու

բլանկը։

3. Ինչի՞ համար է հարցուﬓեր ձևակերպելու բլանկի Sort տո-

ղը։

4. Ինչի՞ համար է հարցուﬓեր ձևակերպելու բլանկի Show տողը։

5. Ի՞նչ են նշում հարցուﬓեր ձևակերպելու բլանկի Criteria և or տողե-

րում։

Լաբորատոր աշխատանք

1.4

Կապված աղուսակներին

առնչվող հարցուﬓեր

1. Մտեք տվալների հենքերի ղեկավարման Access 2007 համակարգի ﬕ-

ջավայր։

2. Բացված պատուհանում ընտրեք New Blank Database բաժնի Blank Data-

base կոճակը։

3. Ակտիվացած տիրույթի File Name դաշտում ներմուծեք ստեղծվող

տվալների հենքի Lab_1_4_* անվանումը, որտեղ *–ի փոխարեն պետք

է ներմուծել աշակերտի դասամատյանի համարը։

4. Ընտրեք կոճակը, ապա բացված պատուհանում տվալ դասարա-

նին հատկացված թղթապանակը։

5. Սեղﬔք Create կոճակը։

6. Ընտրեք Home ներդիրի Views խմբի View կոճակի ստորին մասի d սլա-

քը, ապա բերված ցուցակից՝ Design View հրամանը։

7. Աղուսակը պահպանելու համար առաջարկվող Table1 անվան փոխա-

րեն ներմուծեք Arajadimutyun անունն ու սեղﬔք OK կոճակը։

8. Ընտրեք Arial Armenian Unicode տառատե-

սակը։

9. Ստեղծեք հետևյալ կառուցվածքով

աղ ուսակը.

10. Աղուսակի ID դաշտը դարձրեք բանալի։ Դրա համար ընտրեք ID դաշ-

տը, սեղﬔք մնիկի աջ սեղմակն ու ընտրեք Primary Key հրամանը։

11. Արագ հասանելիության վահանակի

(Save) կոճակով պահպանեք

ստեղծված աղուսակի կառուցվածքը։

12. Ընտրեք Home ներդիրի Views խմբի View կոճակի ստորին մասի d սլաքը,

ապա բերված ցուցակից՝ Datasheet View հրամանը։ Աղուսակը լրացրեք

ստորև բերված տվալներով.

13. Ընտրեք Create ներդիրի Tables խմբի Table Design կոճակն ու ստեղծեք

Ararka անունով աղուսակ՝ Առարկայի կոդը բանալի դաշտով։ Աղուսա-

կը լրացրեք ստորև բերված տվալներով.

14. Ստեղծեք Ashakert անունով աղուսակ՝ Աշակերտի կոդը բանալի դաշ-

տով։ Աղուսակը լրացրեք ստորև բերված տվալներով.

15. Ստեղծեք Dasaran անունով աղուսակ՝ Դասարանի կոդը բանալի դաշ-

տով։ Աղուսակը լրացրեք ստորև բերված տվալներով.

16. Ընտրեք ﬔնյուի տողի Database Tools ներդիրի Show/Hide խմբի Relation-

ships հրամանը։ Բացված Show Table պատուհանում CTRL ստեղնը սեղ-

մած պահելով՝ նշեք ստեղծված 4 աղուսակներն ու սեղﬔք Add կոճա-

կը։ Close կոճակով փակեք Show Table պատուհանը։

17. Ընտրեք Relationships պատուհան բերված Ararka աղուսակի Առարկայի

կոդը բանալի դաշտն ու մնիկի օգնությամբ այն Arajadimutyun աղու-

սակի նույնանուն դաշտ տեղափոխեք։

18. Ընտրեք Enforce Referential Integrity դաշտը, ապա Cascade Update Related

Fields և Cascade Delete Related Records դաշտերը։

19. Սեղﬔք Create կոճակը։

20. Նման ձևով, ստորև բերված նկարի համաձայն, աղուսակների ﬕջև

ﬔկը-շատերին տիպի կապ հաստատեք.

21. Անհրաժեշտ կապերը հաստատելուց հետո պատուհանի

ղեկա-

վարման սեղմակով փակեք Relationships պատուհանը։

22. Արվածը պահպանելու մասին տրված հարցմանը պատասխանեք Yes։

23. Create ներդիրի Other խմբից ընտրեք Query Design անվանումով կոճա-

կը։

24. Բացված Show Table պատուհանում Ctrl ստեղնը սեղմած վիճակում

ընտրեք ստեղծված 4 աղուսակներն ու սեղﬔք Add կոճակը։

25. Close կոճակով փակեք Show Table պատուհանը։

26. Մկնիկի ձախ սեղմակով հաջորդաբար կրկնակի սեղմում կատարեք

պատուհանի վերին մասում տեղակայված Ashakert աղուսակի Ազ-

գանուն և Անուն, Arajadimwutyun աղուսակի Գնահատականը, Dasaran

աղ ուսակի Դասարանը և Ararka աղուսակի Առարկան դաշտերի վրա։

Այդ դեպքում բլանկի Field անվամբ տողի բջիջներում կտեղադրվեն

աղ ուսակի ընտրված դաշտերը, իսկ Table անվամբ տողի բջիջներում՝

աղուսակի անվանումը։

27. Criteria տողի գնահատականը դաշտում ներմուծելով «գեր», իսկ Առար-

կան դաշտում «Ինֆորմատիկա» հարցուﬓերն ու ընտրելով Design ներ-

դիրի Results խմբի

գործիքը՝ արդյունքում տարբեր, բայց իրար հետ

կապված աղ ուսակներից էկրանին ինֆորմացիա կբերվի այն աշա-

կերտների մասին, որոնք Ինֆորմատիկայից գերազանց գնահատա-

կան են ստացել.

28. Արագ հասանելիության վահանակի

(Save) կոճակով պահպանեք

ստեղծված հարցումը։

29. Ավարտեք աշխատանքը հենքերի ղեկավարման Access համակարգի

հետ՝ օգտվելով համակարգի հիﬓական աշխատանքային պատուհա-

նի փակման սեղմակից։

§1.8. ՁԵՎԵՐ։ ՁԵՎԵՐԻ ԿՈՆՍՏՐՈՒԿՏՈՐ

Մենք արդեն սովորել ենք աշխատել այնպիսի աղուսակների հետ, որ-

տեղ յուրաքանչյուր գրառում աղուսակի տող է ներկայացնում։ Տվալների

հենքի նման ներկայացումը հնարավորություն է տալիս էկրանին ﬕաժա-

մանակ ﬕ քանի գրառուﬓեր դիտել։ Սակայն տվալների հենքը հաճախ

ﬔծ քանակությամբ դաշտեր է պարունակում, դաշտերն էլ՝ բազմաթիվ

պայմանանշաններ, և հնարավոր չի լինում ﬕաժամանակ ողջ ինֆորմա-

ցիան էկրանին ամբողջությամբ դիտել։ Նման դեպքերում տվալների ներ-

մուծման և խմբագրման գործընթացներն անհաﬔմատ դժվարանում են։

Առավել բարդ է տվալներ ներմուծել ﬕաժամանակ ﬕ քանի աղուսակնե-

րում, քանի որ յուրաքանչյուր աղուսակում տվալներ ներմուծելուց առաջ

ստիպված ենք այդ աղուսակը բացել։

Բարդություններից խուսափելու համար աղուսակում տվալներ ներ-

մուծելու լավագույն տարբերակը ձևերի ստեղծուﬓ է, որը թույլատրում է

տվ ալներ ներմուծել ﬕաժամանակ ﬕ քանի աղուսակներում, ընդ որում՝

յուրաքանչյուր դաշտի համար հատկացնելով այնքան տեղ, որքան ան-

հրաժեշտ է։ Նման ձևերի կիրառմամբ տվալներ ներմուծելու գործընթացը

հնարավորինս պարզեցվում է, քանի որ յուրաքանչյուր ձևում նույն պահին

էկրանին ﬕայն ﬔկ գրառում է ցույց տրվում։

Ձևերը ներառում են կառավարման տարրեր (տեքստային դաշտեր, կո-

ճակներ, փոխանջատիչներ և այլն) ու մակագրություններ, որոնք հեշտաց-

նում են ձևի օգտագործումը և լրացնում դրա արտաքին տեսքը։ Հաճախ

ձևերին կցված մակագրությունները դաշտերի անվանուﬓեր են, իսկ տեքս-

տային դաշտերը երբեﬓ թվային տվալներ են պարունակում։

Ձևեր ստեղծելու տարբեր ﬕջոցներ գոյություն ունեն։ Մենք ձևեր ստեղ-

ծելու գործընթացն ուսուﬓասիրելու ենք կոնստրուկտորի և վարպետի օգ-

նությամբ։

Կոնստրուկտորի օգնությամբ ձև ստեղծելու համար անհրաժեշտ է.

z Create ներդիրի Forms խմբի

(Form Design) կոճակով բացել ձևի մա-

կետը (նկ. 1.24.),

Նկ. 1.24. Ձևերի մակետ

z կապ հաստատել տվալների աղբյուրի հետ. դրա համար սեղﬔլ De-

sign ներդիրի Tools խմբի

կոճակն ու բացված պատուհանում

ընտրել Data ներդիրը (նկ. 1.25.),

z մնիկի ցուցիչը տեղադրել բերված պատուհանի Record Source դաշտը

բացող d կոճակի վրա ու սեղﬔլ ձախ սեղմակը,

z բերված ցուցակից ընտրել անհրաժեշտ աղբյուրն ու Design ներդիրի

Tools խմբի

կոճակը,

z բացված Field List պատուհանից անհրաժեշտ դաշտերը մնիկի ձախ

սեղմակով հաջորդաբար տեղափոխել մակետի վրա։ Այստեղ պետք

է հաշվի առնել, որ մակետի վրա երևում են ինչպես դաշտերը, այն-

պես էլ դրանց մակագրությունները։ Դրանցից ﬔկը տեղափոխելու

համար մնիկի ցուցիչը տեղադրել համապատասխան ուղղանկան

վերին ձախ անկունի քառակուսու վրա (նկ. 1.26.) և, երբ այն կստանա

փոխուղղահայաց երկկողմ սլաքների տեսք, մնիկի ձախ սեղմակով

իրականացնել տեղափոխումը։ Երկուսը ﬕասին տեղափոխելու հա-

մար պետք է մնիկի ցուցիչը տեղադրել ուղղանկան եզրագծի ցան-

կացած մասում։ Դաշտի չափերը փոխելու համար պետք է մնիկի

ցուցիչը տեղադրել ուղղանկան եզրագծի վրա և, երբ այն կստանա

երկկողմ սլաքի տեսք, մնիկի ձախ սեղմակով չափերը փոփոխել։

Մակագրություն

Դաշտ

Նկ. 1.25. Ձևերի մակետ

Նկ. 1.26. Տեքստային դաշտի նշում

z Կառավարման նոր ֆունկցիաներ ավելացնել։ Դրա համար օգտա-

գործել Design ներդիրի Controls խմբի տարրերը (նկ. 1.27.)։

Նկ. 1.27. Կառավարման տարրեր

z Ձևում անհրաժեշտ ձևաչափ սահմա-

նել։ Դրա համար ընտրել անհրաժեշտ

դաշտն ու Property Sheet-ի Format ներդիր

պատուհանում (նկ. 1.28.) սահմանել

ձևաչափը։

z Արագ հասանելիության պատուհանի

(Save) կոճակով պահպանել ստեղծ-

ված ձևը։

Նկ. 1.28. Ձևաչափի ընտրության պատուհան

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Դաշտերը Field List պատուհանից մակետի վրա կարելի է տեղափո-

խել նաև հետևյալ կերպ. նախ Ctrl սեղմակը սեղմած վիճակում նշել

բոլոր դաշտերը, ապա մնիկի ձախ սեղմակով տեղափոխել։

1. Ի՞նչ նպատակով են ստեղծվում ձևերը։

2. Ձևերի ստեղծման քանի՞ ﬕջոց գիտեք։

§1.9. ՁԵՎԵՐԻ ՎԱՐՊԵՏ

Այժմ ծանոթանանք ձևեր ստեղծելու հաջորդ եղանակի՝ ձևերի վարպե-

տի աշխատանքին։

Վարպետի օգնությամբ ձև ստեղծելու համար նախ անհրաժեշտ է.

z ընտրել Create ներդիրի Forms խմբի (նկ. 1.29.) More Forms կոճակը,

z բացված ﬔնյուից (նկ. 1.30.) ընտրել Form Wizard հրամանը։

Նկ. 1.29. Create ներդիրի Forms խումբ

Նկ. 1.30. More Forms

ﬔնյու

Ձևերի վարպետի կիրառման առաջին փուլում պետք է ընտրել աղու-

սակի կամ հարցման այն դաշտերը, որոնք պետք է ստեղծվող ձևի համար

աղբյուր հանդիսանան։ Դրա համար անհրաժեշտ է.

z մնիկի ցուցիչը տեղադրել բացված Form Wizard պատուհանի Tables/

Queries դաշտի (նկ. 1.31.) աջ մասի d սլաքի վրա, սեղﬔլ ձախ սեղ-

մակն ու բացված ցուցակից ընտրել այն աղուսակը կամ հարցումը,

որը պետք է ստեղծվող ձևի համար տվալների աղբյուր հանդիսանա

(նկ. 1.31.–ում բերված օրինակում ընտրվել է Arajadimutyun անվանու-

մով աղուսակը),

Նկ. 1.31. Ձևերի վարպետի 1-ին երկխոսական պատուհանը. դաշտերի ընտրություն

z Available Fields դաշտում նշել ընտրված աղուսակի կամ հարցման այն

դաշտերը, որոնք պետք է ներառել ստեղծվող ձևում, սեղﬔլ Next կո-

ճակը (ընտրված դաշտերի անվանուﬓերն այս քայլերի արդյունքում

կարտացոլվեն Selected Fields դաշտում)։

Form Wizard պատուհանի Available Fields դաշտում ընտրված աղուսակի

կամ հարցման դաշտերը կարելի է ավելացնել ձևում > և >> կոճակների օգ-

նությամբ (> - ավելացնում է ﬕայն ընտրված դաշտը, >> - ավելացնում է

բոլոր դաշտերը)։

Form Wizard պատուհանի Selected Fields-ում արդեն ընտրված դաշտերը

ստեղծվող ձևից անհրաժեշտության դեպքում կարելի է հանել < և << կո-

ճակների օգնությամբ (< - հեռացնում է ﬕայն ընտրված դաշտը, << - հե-

ռացնում է բոլոր դաշտերը)։

Ձևերի վարպետի կիրառման երկրորդ փուլում պետք է ընտրել ստեղծվող

ձևում տվալներն արտապատկերելու տեսքը։ Դրա համար անհրաժեշտ է.

Form Wizard պատուհանից (նկ. 1.32.) ընտրել Columnar (սյունակով),

Tabular (ժապավենային), Datasheet (աղուսակային), Justified (հավասա-

րեցված) տարբերակներից անհրաժեշտն ու սեղﬔլ Next կոճակը։

Ծանոթանանք ձևում տվալներ արտապատկերելու հնարավոր տեսքե-

րից երեքին.

Columnar - սա սյունակով կազմակերպված ձև է։ Այսպիսի ձևում

գրառման դաշտերը, որպես կառավարման տարրեր, տեղադրվում են

ﬔկ կամ ﬕ քանի սյունակներով։ Այդ պատճառով սա արագ ստեղծ-

վող ձևերից աﬔնահավաքն է։

Tabular - սա, այսպես կոչված, ժապավենային ձև է։ Այս ձևում գրառ-

ման դաշտերը, որպես կառավարման տարրեր, տեղադրվում են

առանձին դաշտով։ Սա շատ հարմար է ﬔծաքանակ տվալների հետ

աշխատելիս, որովհետև տվալներն այս դեպքում տեղաբաշխվում

են այնպես, ինչպես սովորական աղուսակում։ Քանի որ յուրաքան-

չյուր դաշտ ներկայացվում է առանձին կառավարման տարրով, ապա

աﬔն տարրի համար կարելի է իր ձևաչափը սահմանել, որն էլ այս

ձևի առավելությունն է։

Datasheet

- սա աղուսակի տեսքով կազմակերպված ձև է։ Այս ձևը

Access-ում ստեղծված սովորական աղուսակի տեսք ունի։

Ձևերի վարպետի կիրառման երրորդ փուլում պետք է ընտրել ձևավոր-

ման ոճը։ Դրա համար անհրաժեշտ է.

z Form Wizard պատուհանից (նկ. 1.33.) ընտրել առաջարկվող ստան-

դարտ ոճերից անհրաժեշտն ու սեղﬔլ Next կոճակը։

Նկ. 1.32. Ձևերի վարպետի 2-րդ

Նկ. 1.33. Ձևերի վարպետի 3-րդ

երկխոսական պատուհան. արտաքին

երկխոսական պատուհան. ձևավորման

տեսքի ընտրություն

ոճի ընտրություն

Ձևերի վարպետի կիրառման վերջին՝ չորրորդ փուլում պետք է պահպա-

նել ստեղծված ձևը։ Դրա համար անհրաժեշտ է.

z Form Wizard պատուհանում (նկ. 1.34.) ներմուծել ձևի անվանումը կամ

համաձայնել համակարգի կողﬕց առաջարկվող անվանը,

z եթե ձևը ստեղծելուց հետո այն փոփոխելու անհրաժեշտություն է ծա-

գել, ապա պետք է ընտրել Modify the form’s design (փոխել ձևի կառուց-

վածքը) փոխանջատիչը, հակառակ դեպքում՝ Open the form or enter in-

formation (ձևը բացել այն դիտելու կամ տվալներ ներմուծելու համար)

փոխանջատիչը,

z սեղﬔլ Finish կոճակը։

Ձևում տվալներ ներմուծելու համար պետք է.

z անցուﬓերի տիրույթում անհրաժեշտ ձևի վրա մնիկի ձախ սեղմակի

կրկնակի սեղմում կատարել,

z ձևի դաշտերում առկա գրառուﬓերը ջնջելու համար ընտրել Home

ներդիրի Records խմբի

կոճակը,

z ներմուծել դաշտերի տվալները,

z ներմուծված տվալները պահպանել արագ հասանելիության վահա-

նակի

(Save) կոճակով։

Վարպետի օգնությամբ ստեղծված ձևը կոնստրուկտորի ﬕջավայրում

խմբագրելու համար անհրաժեշտ է.

z ընտրել Home ներդիրի View կոճակը,

z բացված պատուհանից (նկ. 1.35.) ընտրել Design View հրամանը,

z կատարել անհրաժեշտ խմբագրումը,

z հարկ եղած դեպքում View կոճակով բացվող պատուհանի Form View

հրամանով վերադառնալ ձևի դիտման ռեժիﬕն։

Նկ. 1.34. Ձևերի վարպետի վերջին երկխոսական

Նկ. 1.35. Ձևի ռեժիﬕ

պատուհանը

ընտրություն

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Ձևի դաշտերում տվալներ ներմուծելիս հաջորդ դաշտին կարելի է

անցնել Tab սեղմակով, իսկ նախորդին` Shift+Tab-ով։

1. Ի՞նչ նպատակով են ստեղծվում ձևերը։

2. Ստեղծվող ձևերի ի՞նչ տեսքեր գիտեք։

Լաբորատոր աշխատանք

1.5

Ձևի ստեղծում

1. Տվալների հենքերի ղեկավարման Access 2007 համակարգի ﬕջավայր

մտեք։

2. Բացված պատուհանում ընտրեք New Blank Database կոճակը։

3. Ակտիվացած տիրույթի File Name դաշտում ներմուծեք ստեղծվող

տվ ալների հենքի Lab_1_5_* անվանումը, որտեղ *–ի փոխարեն պետք

է ներմուծել աշակերտի դասամատյանի համարը։

4. Ընտրեք կոճակը, ապա բացված պատուհանում՝ տվալ դասարա-

նին հատկացված թղթապանակը։

5. Սեղﬔք Create կոճակը։

6. Նոր աղուսակ ստեղծելու համար ընտրեք Create ներդիրի Tables խմբի

Table Design կոճակը։

7. Ընտրեք Arial Armenian Unicode տառատեսակը։

8. Ստեղծեք ստորև բերված կառուցվածքով աղուսակը.

9. Աղուսակի ID դաշտը դարձրեք բանալի։ Դրա համար ընտրեք ID դաշ-

տը, սեղﬔք մնիկի աջ սեղմակն ու ընտրեք Primary Key հրամանը։

10. Աղուսակի կառուցվածքը ստեղծելուց հետո

սեղմակով փակեք

պատուհանը։

11. Աղուսակը պահպանելու վերաբերյալ տրված հարցմանը պատաս-

խանեք Yes։

12. Առաջարկվող անվան փոխարեն ներմուծեք Meqena անվանուﬓ ու

սեղﬔլով OK կոճակը համոզվեք, որ պատուհանի ձախ վահանակին

Meqena անվանումով աղուսակ առաջացավ։

13. Ընտրեք Create ներդիրի Forms խմբի More Forms կոճակը, ապա բացված

պատուհանի Form Vizard հրամանը։

14. Քանի որ տվալ հենքում ընդաﬔնը ﬔկ աղուսակ ունենք, ապա Form

Wizard պատուհանի Tables/Queries դաշտում բերվել է Meqena աղուսա-

կը՝ Table։Meqena։

15. Available Fields-ում ներառված բոլոր դաշտերն ավելացրեք ստեղծվող

ձևի ﬔջ՝ դրա համար ընտրելով >> կոճակը։

16. Selected Fields-ում ավելացված դաշտերը ստեղծվող ձևից հանելու հա-

մար ընտրեք << կոճակը։

17. Selected Fields-ում ավելացված դաշտերը ստեղծվող ձևից փորձեք հա-

նել < կոճակի օգնությամբ։ Այդ նպատակով Selected Fields-ում նշեք ան-

հրաժեշտ դաշտն ու ընտրեք < կոճակը։

18. Այժմ փորձեք > կոճակի օգնությամբ Available Fields-ում ներառված դաշ-

տերն ավելացնել ստեղծվող ձևի ﬔջ։

19. Բացված պատուհանում ընտրեք ստեղծվող ձևի Tabular տեսքն ու սեղ-

ﬔք Next կոճակը։

20. Բացված պատուհանում հաջորդաբար փորձեք այստեղ առաջարկ-

վող ստանդարտ ոճերից յուրաքանչյուրը։ Վերջում ընտրեք Northwind

ոճն ու սեղﬔք Next կոճակը։

21. Բացված պատուհանում ներմուծեք ստեղծվող ձևի Meqena1 անվանու-

մը։ Այժմ ստեղծվող ձևը փոփոխելու հնարավորություն ունենալու հա-

մար ընտրեք Modify the form’s design փոխանջատիչը։

22. Սեղﬔլով Finish կոճակը՝ հնարավորություն ստացեք փոփոխելու

ստեղծված ձևի դաշտերի չափերը։

23. Մկնիկի ցուցիչով հաջորդաբար ընտրեք ստեղծված դաշտերից յու-

րաքանչյուրն ու մնիկի ցուցիչը տեղադրեք դաշտի եզրագծի վրա և

երբ այն կստանա երկկողմ սլաքի տեսք՝ մնիկի տեղաշարժմամբ փո-

փոխեք դաշտի չափերն ու ստացեք հետևյալ տեսքի ձև.

24. Ձեր ցանկությամբ համապատասխան տվալներ ներմուծեք և ավար-

տեք աշխատանքը հենքերի ղեկավարման Access համակարգի հետ՝

օգտվելով համակարգի հիﬓական աշխատանքային պատուհանի

փակման սեղմակից։

§1.10. ՀԱՇՎԵՏՎՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՍՏԵՂԾՈՒՄ

Հաշվետվությունները տվալների հենքում ներառված ինֆորմացիան

անհրաժեշտ տեսքով տպագրելու համար նախատեսված ﬕջոցներ են

տրամադրում։ Աղուսակների կամ հարցուﬓերի դաշտերի տվալներն ար-

տածելուց բացի, սրանց ﬕջոցով կարելի է նաև տարբեր արդյունարար

արժեքներ հաշվարկել, պետք եղած տվալները խմբավորել և այլն։

Access-ում հաշվետվություն ստեղծելու 3 հիﬓական եղանակ կա. ավտո-

հաշվետվության ﬕջոցով, կոնստրուկտորի ռեժիմում և վարպետի օգնու-

թյամբ։

Ծանոթանանք վարպետի օգնությամբ հաշվետվություն ստեղծելու եղա-

նակին։ Վարպետի օգնությամբ հաշվետվություն ստեղծելու համար նախ

անհրաժեշտ է ընտրել Create ներդիրի Reports խմբի (նկ. 1.36.) Report Wizard

կոճակը։

Նկ. 1.36. Create ներդիրի

Նկ. 1.37. Դաշտերի ընտրության պատուհան

Reports խումբ

Վարպետի օգնությամբ հաշվետվություններ ստեղծելու հետագա գոր-

ծընթացը բաղկացած է 6 փուլից։

Առաջին փուլում պետք է ընտրել աղուսակի կամ հարցման այն դաշ-

տերը, որոնք պետք է աղբյուր հանդիսանան ստեղծվող հաշվետվության

համար։ Դրա համար անհրաժեշտ է.

z մնիկի ցուցիչը տեղադրել բացված Report Wizard պատուհանի

(նկ. 1.37.) Tables/Queries դաշտի աջ մասի d սլաքի վրա, սեղﬔլ ձախ

սեղմակն ու բացված ցուցակից ընտրել անհրաժեշտ աղուսակը կամ

հարցումը,

z Available Fields դաշտում նշել ընտրված աղուսակի կամ հարցման այն

դաշտերը, որոնք պետք է ներառել ստեղծվող հաշվետվությունում և

սեղﬔլ Next կոճակը։

Այստեղ >, >>, < և << կոճակներն ունեն նույն նշանակությունը, ինչ Form

Wizard պատուհանում։

Երկրորդ փուլում պետք է տալ տվալները ներկայացնելու տեսքը, այ-

սինքն՝ տվալները խմբավորել։ Հաշվետվությունում կարելի է ﬕնչև 4 մա-

կարդակի խմբեր առանձնացնել։ Հերթական մակարդակն ավելացնելու

համար անհրաժեշտ է Report Wizard պատուհանի (նկ. 1.38.) ձախ մասի ցու-

ցակից նախ ընտրել այն դաշտի անվանումը, ըստ որի ցանկալի է գրա-

ռուﬓերը խմբավորել, ապա սեղﬔլ > կոճակը։ Պատուհանի աջ մասում

արտացոլվում է ստեղծվող հաշվետվության կառուցվածքը։ Նկ. 1.38.-ում

բերված օրինակում որպես խմբավորման վերին մակարդակ ընտրվել է Սե-

փականատերը դաշտը, իսկ որպես երկրորդ մակարդակ՝ Մակնիշը դաշտը։

Աղ ուսակի ﬓացած դաշտերն արտացոլվել են վերջին, երրորդ մակարդա-

կում։ Խմբավորման որևէ մակարդակ կարելի է հեռացնել < կոճակով։

Նկ. 1.38. Տվալների խմբավորման պատուհան

Նշենք, որ կառուցվածքի ﬕ քանի մակարդակների դեպքում (ինչպես

նկ. 1.38.-ում բերված օրինակում)

կոճակներով կարելի է մա-

կարդակները տեղափոխել։ Հաջորդ փուլին անցնելու համար պետք է սեղ-

ﬔլ Next կոճակը։

Երրորդ փուլում հաշվետվությունների վարպետը տվալները կարգավո-

րելու հնարավորություն է տալիս։ Ինչպես երևում է նկ. 1.39.-ում, կարելի է

ﬕնչև չորս դաշտեր կարգավորել։ Տվալները կարգավորելու համար պետք

է համապատասխան դաշտում ընտրել անհրաժեշտ գրառումը, ապա կար-

գավորման ձևը՝ Ascending - աճման կարգով, Descending - նվազման կար-

գով։ Չորրորդ փուլին անցնելու համար կրկին պետք է սեղﬔլ Next-ը։

Չորրորդ փուլում առաջարկվում է ընտրել հաշվետվության հետևյալ

ստանդարտ տեսքերից որևէ ﬔկը՝ Stepped, Block կամ Outline և որոշել հաշ-

վետվության արտածման ձևը (Portrait - երկայնակի, Landscape - լայնակի,

նկ. 1.40.)։ Այս ռեժիմում հաշվետվությունը մասշտաբավորվում է այնպես,

որպեսզի տեղավորվի էջի լայնքով։ Next-ի ﬕջոցով անցում կատարեք հին-

գերորդ փուլ։

Նկ. 1.39. Տվալների կարգավորման պատուհան

Նկ. 1.40. Հաշվետվության ներկայացման եղանակի ընտրություն

Հինգերորդ փուլում հաշվետվությունների վարպետն առաջարկում է

ընտրել հաշվետվության ձևավորման ոճը (նկ. 1.41.-ում ընտրվել է Office

ոճը)։ 6-րդ փուլին անցնելու համար կրկին պետք է ընտրել Next կոճակը։

Վեցերորդ փուլում առաջարկվում է պահպանել ստեղծված հաշ-

վետվությունը։ Դրա համար անհրաժեշտ է Report Wizard պատուհանում

(նկ.

1.42.) ներմուծել ձևի անվանումը կամ համաձայնել առաջարկվող

անվանը։ Ստեղծված հաշվետվությունը դիտելու համար նախատեսված

է նախնական դիտման ռեժիմը՝ Preview the report։ Եթե հաշվետվությունը

ստեղծելուց հետո ցանկանում եք այն կոնստրուկտորի ռեժիմում փոփոխ-

ման ենթարկել, ապա պետք է ընտրել Modify the report’s design ռեժիմը։ Հաշ-

վետվություն ստեղծելու վերջին փուլը պետք է ավարտել Finish կոճակով։

§1.11. ՀԱՇՎԵՏՎՈՒԹՅՈՒՆԸ

ԿՈՆՍՏՐՈՒԿՏՈՐԻ ՌԵԺԻՄՈՒՄ

Հաշվետվություն ստեղծելու և այն խմբագրելու առավել ընդհանուր ﬕ-

ջոց է կոնստրուկտորը, որի օգնությամբ կարելի է սահմանել և ըստ ան-

հրաժեշտության փոփոխել հաշվետվության տարրերի հատկությունները։

Հաշվետվության տարրերը հաշվետվության բաժիններն են ու դրանցում

տեղակայված կառավարման տարրերը։

Կոնստրուկտորի ռեժիմում ստեղծված հաշվետվությունը խմբագրելու

համար անհրաժեշտ է նախ ընտրել ստեղծված հաշվետվությունը, ապա

Home ներդիրի Views խմբի

(View) կոճակի ստորին մասում տեղակայված

d սլաքով բացվող ﬔնյուի

(Design View) կոճակը։ Կոնստրուկտորի ռե-

ժիմում նոր հաշվետվության դատարկ մակետը ներառում է Page Header (վե-

րին խորագիր) և Page Footer (ստորին խորագիր) բաժինները, որոնց ﬕջև

տեղակայվում է տվալների Detail տիրույթը (նկ. 1.43.)։

Նկ. 1.43. Հաշվետվությունների մակետ

Վերին խորագիրը տպագրվում է յուրաքանչյուր էջի վերին մասում։ Այն

հիﬓականում օգտագործվում է, օրինակ, այն դեպքերում, երբ անհրա-

ժեշտ է հաշվետվության վերնագիրն աﬔն էջում կրկնել։ Ստորին խորա-

գիրը տպագրվում է յուրաքանչյուր էջի ստորին մասում։ Այն հիﬓականում

օգտագործվում է էջերը համարակալելու կամ այլ ինֆորմացիա տպագ-

րելու համար։ Հաշվետվության ﬔջ կարելի է ներառել նաև վերնագիր

(Report Header) ու ծանոթագրություն (Report Footer) բաժինները։ Վերնա-

գրում կարող են տեղ գտնել, օրինակ, հիﬓարկության խորհրդանշա-

նը, հաշվետվության անվանուﬓ ու տարեթիվը և այլն։ Հաշվետվության

վերնագիրը տպագրվում է հաշվետվության սկզբում, վերին խորագրից

առաջ։ Հաշվետվության ծանոթագրությունը տպագրվում է ﬔկ անգամ՝

հաշվետվության վերջում։ Այն կարող է ներառել ամբողջ հաշվետվության

ամփոփիչ արդյունքները։ Հաշվետվության յուրաքանչյուր խումբ իր հեր-

թին կարող է ունենալ իր վերնագիրն ու ծանոթագրությունը։ Խմբի վեր-

նագիրը հիﬓականում կիրառվում է այն դեպքերում, երբ հաշվետվությու-

նում խմբավորված տվալներ կան և այն տպագրվում է յուրաքանչյուր նոր

խմբից առաջ։ Խմբի ծանոթագրությունը տպագրվում է գրառուﬓերի յու-

րաքանչյուր խմբի վերջում և կարող է ներառել, օրինակ, տվալ խմբի ամ-

փոփիչ արդյունքները։

Հաշվետվության վերը նշված բաժինները կարելի է ավելացնել կամ հանել

մնիկի աջ սեղմակով բացված ենթատեքստային ﬔնյուի համանուն հրա-

մանով։

Ինչպես հաշվետվության, այնպես էլ դրա բաժինների և ղեկավարման

տարրերի հատկությունները կարելի է փոփոխել հատկությունների պա-

տուհանում, որը բացվում է Design ներդիրի Tools խմբի

(Property Sheet)

կոճակով կամ F4 ստեղնով։

Աղ ուսակի կամ հարցման անհրաժեշտ դաշտերը հաշվետվության մա-

կետում ավելացնելու նպատակով նախ պետք է ընտրել Design ներդիրի

Tools խմբի

Add Existing Fields կոճակը կամ ALT և F8 ստեղների համա-

տեղ սեղմում կատարել, ապա բացված Field List պատուհանից ընտրված

դաշտերը տեղափոխել հաշվետվության մակետի վրա այնպես, ինչպես դա

արվում էր ձևեր ստեղծելիս։

Հաշվետվությունում կառավարման տարրեր ավելացնելու համար ան-

հրաժեշտ է Design ներդիրի Controls խմբից (նկ. 1.44.) ընտրել անհրաժեշտ

տարրն ու հաշվետվության կոնստրուկտորի ցանցի այն կետում, որտեղ

պետք է գտնվի կառավարման տարրի վերին ձախ գագաթը՝ մնիկի ձախ

սեղմակը սեղﬔլ։

Նկ. 1.44. Կառավարման տարրեր

Հաշվետվության մակետի պահպանման համար անհրաժեշտ է

(Mi-

crosoft Office) կոճակով բացված ﬔնյուից ընտրել

(Save) կոճակը կամ Ctrl

և s ստեղների համատեղ սեղմում կատարել։ Սա կարելի է իրականացնել

նաև արագ հասանելիության վահանակի

(Save) կոճակով։ Եթե հաշվե-

տվությունը դեռևս անվանում չունի, ապա անհրաժեշտ է տալ հաշվետվու-

թյան անվանուﬓ ու սեղﬔլ OK կոճակը։

Հաշվետվության մակետն այլ անունով կարելի է պահպանել

(Micro-

soft Office) կոճակով բացված ﬔնյուի

(Save As) կոճակով։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Կոնստրուկտորի ռեժիմը կարելի է ընտրել նաև հաշվետվության վրա

մնիկի աջ սեղմակով բացված ենթատեքստային ﬔնյուի

(Form

Wizard) կոճակով։

1. Ինչպե՞ս կարելի է մտնել կոնստրուկտորի ռեժիմ։

2. Կոնստրուկտորի ռեժիմում նոր հաշվետվության դատարկ

մակետն ի՞նչ բաժիններ է ներառում։

3. Ի՞նչ նպատակով են օգտագործում վերին և ստորին խորա-

գրերը։

Լաբորատոր աշխատանք

1.6

Հաշվետվության ստեղծում

1. Տվալների հենքերի ղեկավարման Access 2007 համակարգի ﬕջավայր

մտեք։

2. Բացեք նախորդ լաբորատոր աշխատանքում ձեր ստեղծած տվալնե-

րի հենքը։

3. Ընտրեք անցուﬓերի տիրույթի Meqena անվանումով աղուսակն ու

վարպետի օգնությամբ հաշվետվություն ստեղծելու համար սեղﬔք

Create ներդիրի Reports խմբի Report Wizard կոճակը։

4. Բացված Report Wizard պատուհանի Tables/Queries դաշտում ընտրեք

Meqena անվանումով աղուսակը։

5. Available Fields դաշտում հաջորդաբար ընտրեք Սեփականատերը, Մակ-

նիշը, Տարեթիվը դաշտերն ու սեղﬔք > կոճակը։

6. Հաջորդ փուլ անցնելու համար սեղﬔք Next կոճակը։

7. Report Wizard պատուհանի ձախ մասի ցուցակից ընտրեք Սեփականա-

տերը դաշտն ու սեղﬔք > կոճակը։

8. Հաջորդ փուլ անցնելու համար սեղﬔք Next կոճակը։

9. Բացված պատուհանի առաջին դաշտում ընտրեք Տարեթիվը դաշտը,

ապա կարգավորման Ascending տարբերակը։

10. Հաջորդ փուլին անցնելու համար սեղﬔք Next կոճակը։

11. Ընտրեք հաշվետվության Stepped ստանդարտ տեսքը, արտածման Por-

trait ձևն ու Next կոճակով հաջորդ փուլ անցեք։

12. Բացված պատուհանում ընտրեք հաշվետվության Office ոճն ու Next

կոճակով հաջորդ փուլ անցեք։

13. Համաձայնեք հաշվետվության համար առաջարկվող անվանն ու հաշ-

վետվության ստեղծուﬓ ավարտեք Finish կոճակով։

14. Բացված պատուհանում ներմուծեք ստեղծվող ձևի Meqena1 անվա-

նուﬓ ու ստեղծվող ձևը փոփոխելու հնարավորություն ունենալու հա-

մար ընտրեք Modify the form’s design փոխանջատիչը։

15. Սեղﬔք Finish կոճակը, ապա բացված պատուհանում հաջորդաբար

ընտրեք ստեղծված դաշտերից յուրաքանչյուրն ու մնիկի տեղաշարժ-

մամբ փոփոխեք դաշտի չափերն ու դրանց դիրքերն այնպես, որ ստա-

նաք հետևյալ տեսքով հաշվետվություն.

16. Ստեղծված տվալների հենքը պահպանեք Lab_1_6_* անվանումով, որ-

տեղ *–ի փոխարեն պետք է ներմուծել աշակերտի դասամատյանի հա-

մարը։

17. Ավարտեք աշխատանքը հենքերի ղեկավարման Access համակարգի

հետ՝ օգտվելով համակարգի հիﬓական աշխատանքային պատուհա-

նի փակման

սեղմակից։

2. ՀԵՌԱՀԱՂՈՐԴԱԿՑՄԱՆ

ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ

§2.1. ԻՆՖՈՐՄԱՑԻԱՅԻ ՓՈԽԱՆՑՈՒՄԸ

Համակարգչային ցանցը կապի ﬕջոցներով համակցված

ծրագրային և տեխնիկական ﬕջոցների համախումբ է, որը

հնարավորություն է տալիս օբյեկտների ﬕջև ինֆորմացիոն

գործընթացներ իրականացնել:

Համակարգչային ցանցում ինֆորմացիա փոխանցելու ընդհանուր սխե-

ման (նկ. 2.1.) իր ﬔջ ներառում է.

ինֆորմացիայի հաղորդիչ,

ինֆորմացիայի ընդունիչ,

ինֆորմացիայի փոխանցման ﬕջավայր,

հաղորդագրություն։

Ինֆորմացիայի

Ինֆորմացիայի փոխանցման ﬕջավայր

հաղորդիչ

ընդունիչ

Նկ. 2.1. Ինֆորմացիա փոխանցելու ընդհանուր սխեմա

Ինֆորմացիա փոխանակելիս հաղորդիչն ու ընդունիչը կարող են տեղե-

րով փոխվել։

Ներկայումս գոյություն ունեն ինֆորմացիայի փոխանցման մալուխային

և անլար ﬕջավայրեր։ Մալուխային ﬕջավայրում տվալները փոխանց-

վում են խիստ որոշակի ուղիով։ Ներկայումս լայնորեն կիրառվում են մա-

լուխային ﬕջավայրի հետևյալ տիպերը. ոլորված լարազույգերով, համա-

ռանցք և օպտիկական։

Անլար ﬕջավայրում ինֆորմացիան կարող է հաղորդվել, օրինակ, ռա-

դիոալիքների, ﬕկրոալիքների կամ ինֆրակարﬕր ճառագայթման ﬕջո-

ցով։

Ոլորված լարազույգերով մալուխ Համառանցք մալուխ Օպտիկական մալուխ

Հաղորդչից ընդունիչ փոխանցվող ինֆորմացիան անվանում են հաղոր-

դագրություն։

Ինֆորմացիայի փոխանակման ﬕջավայրի հիﬓական բնութագրիչ-

ներից ﬔկը թողունակությունն է՝ ինֆորմացիայի փոխանցման արագու-

թյունը, որը ﬕավոր ժամանակաﬕջոցում կապուղով փոխանցվող ին-

ֆորմացիայի քանակն է։ Սովորաբար թողունակությունը չափվում է ﬔկ

վայրկ անում առաքված բիթերի քանակով (բիթ/վրկ) և դրա բազմապատիկ

ﬕավորներով, կբիթ/վրկ, մբիթ/վրկ և այլն։ Երբեﬓ կիրառում են նաև չափ-

ման հետևյալ ﬕավորները. բայթ/վրկ, կբայթ/վրկ, մբայթ/վրկ և այլն։

Ինֆորմացիա փոխանցելու նպատակով համակարգչային ցանցն օգ-

տագործելը ﬕ շարք առավելություններ ունի.

օգտվողների ﬕջև ինֆորմացիայի արագ փոխանակումը,

ցանցային ընդհանուր ﬕջոցներից օգտվելը,

համակարգիչների ﬕջև բեռնվածության օպտիմալ բաշխումը,

համակարգի հուսալիության բարձրացման համար ինֆորմացիան

պահեստավորելու հնարավորությունը,

ճկուն աշխատանքային ﬕջավայրը։

Համակարգչային ցանցերը կարելի է դասակարգել ըստ հետևյալ հատ-

կանիշների.

գերատեսչական պատկանելության,

տարածքային բաշխվածության,

ինֆորմացիա փոխանցելու արագության,

ինֆորմացիա փոխանցելու ﬕջավայրի,

ճարտարապետության (կառուցվածքի)։

Ըստ տարածքային բաշխվածության կարող են լինել լոկալ, տարածա-

շրջանային և գլոբալ ցանցեր։

Ըստ պատկանելության տարբերում են ընդհանուր օգտագործման (pub-

lic) և մասնավոր (private) ցանցեր։

Ըստ ինֆորմացիայի փոխանցման արագության տարբերակում են ցածր,

ﬕջին և արագագործ ցանցեր։

Ըստ ինֆորմացիա փոխանցելու ﬕջավայրի տարբերում են ոլորված լա-

րազույգերով, համառանցք, օպտիկական մալուխներով և ռադիոկապու-

ղիներով ﬕացված ցանցեր։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Հեռահաղորդակցման ցանցերը բնութագրող հիﬓական հատկանիշ-

ներից է ցանցին առանձին տարր ավելացնելու հնարավորությունն ու

կուտակված ինֆորմացիայի հուսալի պաշտպանությունը։

1. Ի՞նչ է ներառում ինֆորմացիա փոխանցելու ընդհանուր

սխեման։

2. Համակարգչային ցանցում ինֆորմացիայի փոխանցման

ի՞նչ ﬕջավայրեր գիտեք։

3. Համակարգչային ցանցի օգտագործման ի՞նչ առավելություններ գի-

տեք։

4. Ցանցերի դասակարգման ի՞նչ հատկանիշներ գիտեք։

§2.2. ԼՈԿԱԼ ԵՎ ԳԼՈԲԱԼ ՑԱՆՑԵՐ

Լոկալ ցանցը (LAN-Local Area Networks) ոչ ﬔծ (1-2 կմ շառավղով) տարած-

քի վրա տեղաբաշխված համակարգիչներ և այլ արտաքին սարքեր է ﬕա-

վորում։ Ընդհանուր առմամբ լոկալ ցանցը որևէ կազմակերպության ներսում

գործող հաղորդակցական ցանց է։ Օրինակ՝ լոկալ ցանցը, դպրոցի տարբեր

առարկայական կաբինետներում տեղակայված համակարգիչներից բացի,

կարող է որոշակի այլ արտաքին սարքեր (սկաներ, պլոտեր, տպող սարք և

այլն) ևս ﬕավորել։

Ոչ ﬔծ լոկալ ցանցերում ﬕավորված համակարգիչները սովորաբար

իրավահավասար են, այսինքն՝ համակարգիչ կիրառողն է որոշում, թե դրա

որ ռեսուրսներն են (սկավառակներ, թղթապանակներ, ֆայլեր) կարող հա-

սանելի լինել ցանցի ﬓացած համակարգիչներին. նման ցանցերն անվա-

նում են ﬕառանգ։

Լոկալ ցանցում տասնյակից ավելի համակարգիչներ են ﬕավորում. ընդ

որում՝ աշխատանքի արդյունավետությունն ու տվալների պահպանման

հուսալիությունը ﬔծացնելու նպատակով հզոր համակարգիչ է առանձ-

նացվում, որն անվանում են սերվեր։ Նման ցանցերն առանձնացված սեր-

վերով լոկալ ցանցերն են։

Լոկալ ցանցում համակարգիչները կապակցելու տարբեր ձևեր կան։

Ցանցում համակարգիչներն իրար հետ գծային կապուղով (bus) ﬕաց-

նելու դեպքում

(նկ. 2.2.) մալուխը ﬕ համակարգչից մյուսին անցնելով՝

հաջորդաբար ﬕացնում է համակարգիչներն ու արտաքին սարքերը։ Այս

դեպքում ցանցի ցանկացած համակարգչի կողﬕց փոխանցված ինֆորմա-

ցիան հավասարապես հասանելի է դառնում ցանցի ﬓացած համակար-

գիչներին։

Նկ. 2.2. Գծային կապուղով լոկալ ցանց

Աստղաձև (star) լոկալ ցանցերի դեպքում յուրաքանչյուր համակար-

գիչ ցանցի համակենտրոնիչի (Hub) ﬕջոցով առանձին մալուխով ﬕաց-

վում է կենտրոնական համակարգչին, որը սովորաբար եղածներից հզորն է

(նկ. 2.3.)։

Նկ. 2.3. Աստղաձև լոկալ ցանց

Գծային կապուղով լոկալ ցանցերն ավելի պարզ են և տնտեսապես

առավել ձեռնտու, քանի որ լրացուցիչ սարքավորուﬓեր չեն պահանջում,

իսկ կապուղու համար անհաﬔմատ քիչ մալուխ է պետք։ Նման լոկալ ցան-

ցի թերությունն այն է, որ մալուխային համակարգում որևէ անսարքության

դեպքում խափանվում է ամբողջ համակարգի աշխատանքը և անսար-

քության պատճառ հանդիսացող տեղամասի բացահայտումը բավական

դժվար խնդիր է դառնում։ Այդ իմաստով լոկալ ցանցի աստղաձև տիպն

առավել կայուն է, քանի որ ﬖասված մալուխը կարող է ﬕայն ﬔկ համա-

կարգչի աշխատանքում խնդիրներ հարուցել, իսկ ﬓացած համակարգը

կշարունակի անխափան աշխատել։ Անսարքության պատճառն այս դեպ-

քում նույնպես դժվար է հայտնաբերել։

Մալուխային ﬕջավայրով լոկալ ցանցերն ինֆորմացիան ﬔծ հեռավո-

րության վրա, ինչպես, օրինակ՝ քաղաքի տարբեր մասերում եղած համա-

կարգիչներին հասցնելու հնարավորություն չունեն։ Այս դեպքում կիրառում

են տարածաշրջանային ցանցերը (MAN - Metropolitan Area Networks), որոնք

ﬕավորում են տարածաշրջանի լոկալ ցանցերի համակարգիչները։ Տա-

րածաշրջանային ցանցերում կիրառվում են կապի թվային, հաճախ՝ օպ-

տոմալուխային մագիստրալային գծերը, որոնք նախատեսված են լոկալ

ցանցերի ﬕավորման, ինչպես նաև լոկալ ցանցերը գլոբալ ցանցին կցելու

համար։

Այն կազմակերպությունները (զինվորական, բանկային և այլն), որոնք

ցանցը անհարկի ներխուժուﬓերից պաշտպանելու անհրաժեշտություն ու-

նեն, համակարգիչները ﬕավորող սեփական՝ կորպորատիվ (խմբակային)

ցանցեր են ստեղծում։ Նման ցանցերը կարող են տարբեր երկրներում և

քաղաքներում տեղաբաշխված տասնյակ հազարավոր համակարգիչներ

ներառել։

Համաշխարհային ﬕասնական ինֆորմացիոն տարածության ձևավոր-

ման անհրաժեշտությունը ստիպեց գլոբալ համակարգչային ցանց ստեղ-

ծել, որն անվանեցին Համացանց (Ինտերնետ)։

Համացանցը (Ինտերնետ) համակարգչային գլոբալ ցանց է, որը

լոկալ, տարածաշրջանային և կորպորատիվ բազմաթիվ ցանցեր է

ﬕավորում:

Համացանցին կցված նման ցանցերից յուրաքանչյուրում գոնե ﬔկ հա-

մակարգիչ կա, որը բարձր թողունակությամբ ինֆորմացիա փոխանցելու

ﬕջավայրով մշտապես ﬕացված է Համացանցին։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Ինֆորմացիա փոխանակելու նպատակով ստեղծված համակարգիչ-

ների պարզագույն կցուﬓ անվանում են ուղիղ։

1. Ի՞նչ է լոկալ ցանցը։

2. Ինչո՞վ է պայմանավորված լոկալ ցանցերում ինֆորմացիա

փոխանակելու հաﬔմատական ﬔծ արագությունը։

3. Ո՞ր ցանցերն են անվանում ﬕառանգ։

4. Ո՞ր ցանցերն են անվանում առանձնացված սերվերով։

5. Ցանցում համակարգիչները ﬕացնելու ի՞նչ ձևեր գիտեք։

6. Ի՞նչ է տարածաշրջանային ցանցը։

7. Ի՞նչ է կորպորատիվ ցանցը։

8. Ի՞նչ է գլոբալ ցանցը։

§2.3. ԳԼՈԲԱԼ ՑԱՆՑԵՐԻ ՀԱՍՑԵԱՎՈՐՄԱՆ

ՀԱՄԱԿԱՐԳ։ ՑԱՆՑԱՅԻՆ ՀԱՂՈՐԴԱԿԱՐԳ

Այսպիսով, գլոբալ ցանցերը բազմաթիվ լոկալ, տարածաշրջանային և

կորպորատիվ ցանցեր են ներառում, և, բնականաբար, տարբեր կանոն-

ներով աշխատող այդ ցանցերը ﬕավորելիս անհրաժեշտություն է ծագում

ﬔկ ցանցում գործող ձևաչափից տվալները վերաձևափոխել ﬔկ այլ ցան-

ցում գործող ձևաչափի։

Գլոբալ ցանցում ինֆորմացիան կոդավորելու, փոխանցելու,

սխալները վերամշակելու կանոնները սահմանող նորﬔրի

ծրագիր-համախումբն անվանում են ցանցային հաղորդակարգ:

Գոյություն ունեն բազմաթիվ ցանցային հաղորդակարգեր՝ CSMA/CD,

SLIP, PPP, UUCP, ISO, TCP/IP։ Համացանցը TCP/IP հաղորդակարգերով իրար

հետ կապված համակարգչային գլոբալ ցանցերի ﬕավորում է։ TCP/IP հա-

ղորդակարգն իր ﬔջ ներառում է երկու հաղորդակարգեր.

TCP - Transmission Control Protocol (հաղորդում կառավարելու հաղորդա-

կարգ),

IP - Internet Protocol (ﬕջցանցային հաղորդակարգ)։

Ցանցով առաքվող ինֆորմացիան, որն անվանում են IP-փաթեթ, ﬕն-

չև հասցեատիրոջը հասնելն անցնում է Համացանցի բազմաթիվ ﬕ-

ջանկ ալ սերվերներով՝ աստիճանաբար մոտենալով նպատակակետին՝

ստացող-համակարգչին։ IP հաղորդակարգն ապահովում է ցանցի համա-

կարգիչների ﬕջև IP-փաթեթի փոխանցումը՝ համաձայն համակարգիչների

եզակի IP-հասցեների։ Այստեղ ինֆորմացիայի ստացման արագությունը

կախված է ﬕջանկ ալ սերվերների քանակից և կապուղիների որակից։

Կապուղիների խցանուﬕց խուսափելու նպատակով Համացանցում

ծավալուն ինֆորմացիա պարունակող ֆայլ առաքելիս այն բաժանվում է

համարակալված փոքր մասերի և հաջորդաբար փոխանցվում առանձին

IP-փաթեթներով, այնուհետև ստացող համակարգչի վրա նույն հաջորդա-

կանությամբ դրանք վերջում նորից կցվելով՝ կազմում են համապատաս-

խան ելքային ֆայլը։ TCP հաղորդակարգն առաքման փուլում ապահովում

է նման ֆայլի բաժանումը IP-փաթեթների, իսկ վերջում՝ դրանց կցումով

ելքային ֆայլի ստացումը։

Որպեսզի Համացանցին ﬕացված համակարգիչներն ինֆորմացիա փո-

խանակելիս կարողանան իրար «գտնել», հասցեավորման ﬕասնական

համակարգ է կիրառվում։ Ինչպես գիտեք՝ ցանցին ﬕացված յուրաքան-

չյուր համակարգիչ ունի իր թվային Համացանցային-հասցեն (IP-հասցե)։

IP հասցեն բաղկացած է իրարից կետով բաժանված 4 մասերից, որոնցից

յուրաքանչյուրը [0;255] ﬕջակայքի որևէ ամբողջ թիվ է. քանի որ նշված

ﬕջակայքի ցանկացած ամբողջ թվի երկուական կոդը կարելի է 8 բիթում

տեղավորել, ապա ցանցին կից յուրաքանչյուր համակարգիչ ունի 8x4=32

բիթով ներկայացվող եզակի հասցե։ Ասվածից հետևում է, որ կարող են

գոյություն ունենալ 4 ﬕլիարդից ավելի IP հասցեներ. N=2³²=4294967296։

Օրինակ, 192.25.26.05-ը 192 ցանցի 25 ենթացանցի 26 ենթացանցի 05 հա-

մարով համակարգչի IP-հասցեն է։

Համակարգչի IP-հասցեն որոշելու համար անհրաժեշտ է.

z ընտրել Start գլխավոր ﬔնյուի Settings ենթաﬔնյուի Network Connections

ենթաﬔնյուի Local Area Connection հրամանը,

z բացել Support ներդիր պատուհանը (նկ. 2.4.), որը լրիվ ինֆորմացիա է

պարունակում Համացանցին ﬕանալու վերաբերյալ (այդ թվում նաև

ձեր IP հասցեն)։

Նկ. 2.4. Ընթացիկ IP-հասցեի որոշում

Համակարգչի IP-հասցեն սահմանելու համար անհրաժեշտ է.

z ընտրել Start գլխավոր ﬔնյուի Settings ենթաﬔնյուի Network Connections

ենթաﬔնյուի Local Area Connection հրամանը,

z ընտրել General ներդիր պատուհանի Properties կոճակը,

z բացված պատուհանի (նկ. 2.5. ա)) This connection uses the following items

դաշտում ընտրել Internet Protocol (TCP/IP) տարբերակն ու սեղﬔլ OK կո-

ճակը։

Քանի որ թվերով կազմված IP հասցեները դժվար է հիշել, Համացանցում

օգտագործում են նաև, այսպես կոչված, Անունների Դոﬔնային Համա-

կարգ (DNS - Domenian Name System), որտեղ հասցե կազմող թվերի փոխարեն

պայմանանշաններից կազմված անուններ են կիրառվում։ Անունների դո-

ﬔնային համակարգը համակարգչի IP-հասցեն համապատասխանեցնում

է որոշակի եզակի դոﬔնային հասցեի կամ, ինչպես հաճախ անվանում են,

դոﬔնային անվան։ Հասցեավորման դոﬔնային համակարգից IP-հասցեի

անցնելու գործընթացն իրականացվում է ավտոմատ՝ հատուկ ծրագրերի

ﬕջոցով։

9-րդ դասարանի դասընթացում ուսուﬓասիրած նյութից հիշեցնենք, որ

դոﬔնային համակարգում հասցեն կառուցվում է ﬕ քանի դոﬔններից,

որոնք իրարից բաժանված են կետով։ Դոﬔնային հասցեն կարդացվում է

աջից ձախ։ Աջ եզրային (վերին մակարդակի) դոﬔնը լինում է երկու տիպի՝

աշխարհագրական (որևէ երկրին կից) և վարչարարական (բոլոր երկրների

համար համընդհանուր)։

Աշխարհա-

Վարչարա-

գրական

Երկիրը

րական

Հաստատությունը

դոﬔն

Հայաստան

edu

Կրթական

ԱՄՆ

com

Կոﬔրցիոն

Կանադա

mil

ԱՄՆ ռազմական

Ռուսաստան

gov

ԱՄՆ կառավարական

ԱՊՀ երկրներ

int

Միջազգային

Ֆրանսիա

net

Համակարգչային ցանցեր

Ճապոնիա

org

Ոչ կոﬔրցիոն

Բելգիա

biz

Բիզնես

Գիտենք նաև, որ վերին մակարդակի յուրաքանչյուր դոﬔն կարող է

զանազան քանակությամբ հաջորդ մակարդակի դոﬔններ պարունակել։

Սովորաբար նման դոﬔնները կազմավորվում են տարածաշրջանային կամ

կորպորատիվ ցանցերի հիման վրա և պարունակում են համապատասխան

կազմակերպությունների անվանուﬓերը։ Օրինակ՝ orangearmenia.am-ի վե-

րին մակարդակի am դոﬔնը պարունակում է երկրորդ մակարդակի orange-

armenia դոﬔնը, որը «Օրանժ Արﬔնիա» բջջային օպերատորի անվանուﬓ

է։ Բնական է, որ IP հասցեի թվային տարբերակի փոխարեն հասցեների

կառուցման դոﬔնային սկզբունքը շատ հարմար է և հեշտացնում է նման

հասցեի մտապահումը, քանի որ այն իմաստավորվում է և հաճախ թույ-

լատրում կռահելու կայքի հասցեատիրոջը։

Օրինակ՝

meteo.am - Հայաստանի հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի

պետական ծառայություն,

synopsys.am - «Սինոփսիս Արﬔնիա» փակ բաժնետիրական ընկերու-

թյուն և այլն։

Երկրորդ մակարդակի դոﬔններն իրենց հերթին նույնպես կարող են

ավելի ցածր մակարդակի դոﬔններ պարունակել և այսպես շարունակ։

Համացանցում դոﬔնային անվանուﬓերը սովորաբար երկուսից չորս մա-

կարդակների դոﬔններ են պարունակում։ Հասցեում դոﬔնը որքան ավելի

աջ է գտնվում, այնքան ավելի լայնածավալ է։

Ինչպես հիշում եք՝ Համացանցում պարզ դոﬔնային անվան փոխարեն

իրականում, այսպես կոչված՝ URL (Uniform Resource Locator - ռեսուրսի ու-

նիվերսալ որոշիչ) հասցեներ են կիրառում։ URL-հասցեն պարունակում է

ռեսուրսի Համացանցային հասցեն և այն հաղորդակարգի անունը, որի ﬕ-

ջոցով կարելի է այդ ռեսուրսին դիﬔլ։ Ռեսուրսի հասցեի կազմավորման

հիմքում ընկած է հասցեավորման դոﬔնային համակարգը:

Հիﬓականում կայքի URL-հասցեն բաղկացած է լինում հետևյալ երեք

մասերից.

Համացանցում տվալ ռեսուրսին դիﬔլու համար օգտագործվող հա-

ղորդակարգ։ Հաղորդակարգի անվանուﬓ ավարտվում է երկու կե-

տով (։) և երկու թեք գծով (//)։ Քանի որ WWW-ի դեպքում կիրառվում

է http հաղորդակարգը, ապա հաճախ անվան ﬔջ գրում են դրանցից

ﬕայն ﬔկը,

այն համակարգչի (սերվերի) դոﬔնային անունը, որի վրա պահպան-

վում է տվալ ռեսուրսը,

առաջին կարգի դոﬔնից աջ գրվում է համակարգչում անհրաժեշտ

ռեսուրսը պարունակող ֆայլի անվանումը և գտնվելու լրիվ ուղին։

Այստեղ որպես բաժանիչ օգտագործվում է թեք գիծը (/)։

Օրինակ՝

«Սինոփսիս Արﬔնիա» փակ բաժնետիրական ընկերության վերաբերյալ

ինֆորմացիա տրամադրող էջը պարունակող ֆայլի հասցեն հետևյալն է.

http։//www.synopsys.am / snps_am / about_am.shtml

որտեղ՝

http։//

- ռեսուրսին դիﬔլու համար օգտագործվող հաղորդակարգի

անունն է,

www.synopsys.am - «Սինոփսիս Արﬔնիա» փակ բաժնետիրական ընկե-

րության սերվերի դոﬔնային անունն է,

/ snps_am / about_am.shtml - ընկերության վերաբերյալ ինֆորմացիա

տրամադրող էջը պարունակող ֆայլի գտնվելու ուղին և անվանուﬓ է։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ 192.168 կամ 10 թվով սկսվող IP-հասցեներն օգտագործվում են ներքին

ցանցերում` հասցեավորման համար։

1. Ի՞նչ է ցանցային հաղորդակարգը։

2. Ի՞նչ է ապահովում IP հաղորդակարգը։

3. Ի՞նչ է ապահովում TCP հաղորդակարգը։

4. Ի՞նչ է IP հասցեն։

5. Համացանցում հասցեավորումը սովորաբար ի՞նչ համակարգով է

իրականացվում։

6. Ինչի՞ց են կազմվում դոﬔնները։

7. Մի քանի աշխարհագրական դոﬔններ թվարկեք։

8. Մի քանի վարչարարական դոﬔններ թվարկեք։

§2.4. ՀԱՄԱՑԱՆՑԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Համացանցում աշխատելիս հաճախորդներն օգտվում են որոշակի ծա-

ռայություններից. ծառայությունը Համացանցի սերվերների կողﬕց իրա-

կանացվող սպասարկման տեսակ է։ Ընդ որում, Համացանցի որևէ ծա-

ռայությունից օգտվելու համար անհրաժեշտ է համակարգչի վրա տվալ

ծառայության հաղորդակարգի հետ աշխատող ծրագիր ունենալ։

Համացանցում շատ ծառայություններ են գործել, որոնց ﬕ մասն արդեն

չեն գործում, մյուսները կորցնում են պահանջարկը, իսկ այլ ծառայություն-

ներ պահանջվածության առումով վերելք են ապրում։

Ծանոթանանք Համացանցի հիﬓական ծառայություններին.

համաշխարհային սարդոստայն (WWW),

էլեկտրոնային փոստ (e-mail),

ֆայլային սերվերներ (FTP),

հեռուստակոնֆերանսներ (UseNet),

on-line հաղորդակցման համակարգեր (chat, ICQ)։

Ներկայումս Համացանցի աﬔնատարածված և հետաքրքիր ծառայու-

թյուններից ﬔկը WWW (World Wide Web) համաշխարհային սարդոստայնն

է։ Համացանցում տվալների հոսքի կեսից ավելին բաժին է ընկնում WWW

ծառայությանը, որի սերվերների քանակն այսօր դժվար է ճշտել։ Բավա-

կան է ասել, որ WWW ծառայության աճի տեմպերը գերազանցում են բուն

Համացանցի աճման տեմպերին։

WWW-ն տեղեկատվական համակարգ է, որն աշխատում է հաճախորդ-

սերվեր սկզբունքով։ Ըստ հաճախորդի հարցման՝ սերվերը տեքստային,

գրաֆիկական, ձայնային կամ տեսաինֆորմացիա պարունակող փաստա-

թղթեր է տրամադրում, որոնք իրենց հերթին կարող են այլ փաստաթղթերին

ուղղված հղուﬓեր պարունակել։ Նման հղուﬓերը կարող են ուղղված լի-

նել ոչ ﬕայն փաստաթղթերին, այլև Համացանցի այլ ծառայություններին

և տեղեկատվական ﬕջոցներին։ Հղուﬓերը հնարավորություն են տալիս

կապեր ստեղծել տարբեր WEB -էջերի ﬕջև և դրանք ﬕավորել ﬔկ ﬕաս-

նական համակարգում։

Ինչպես գիտեք, Համացանցում ինֆորմացիա փնտրելը հնարավորինս

դյուրին դարձնելու նպատակով հատուկ ծրագրեր, այսպես կոչված՝ բրաու-

զերներ (զննիչներ) են ստեղծվել, որոնք հնարավորություն են տալիս WEB-

էջ փնտրելու հայտ ձևակերպել և ստանալուց հետո՝ օգտվել։ Ներկայումս

տարածված են Microsoft Internet Explorer, Mozilla Firefox, Opera, Google Crome

բրաուզերները։

Էլեկտրոնային փոստը հաղորդագրություն փոխանցելու առավել մատ-

չելի և տարածված ծառայություններից է, որին ծանոթ եք 8-րդ դասարանի

դասընթացից։

Համացանցով լուրջ երկխոսություններ կազմակերպելու համար ստեղ-

ծել են հեռուստակոնֆերանսների համակարգեր, որոնք իրենց հաճախորդ-

ներին հնարավորություն են տալիս տարբեր թեմաներով բանավեճերի

մասնակցել։ Եթե էլեկտրոնային փոստը հաղորդագրությունը հաղորդում

է «ﬔկից-ﬔկին», ապա այս դեպքում ցանցային տեղեկատվությունները

հաղորդվում են «ﬔկից-մյուսներին» սկզբունքով։ Ցանցի յուրաքանչյուր

հանգույց տեղեկույթ ստանալով՝ հաղորդում է այն հանգույցներին, որոնց

հետ նորություններ է փոխանակում։ Այսպիսով, հաղորդագրությունը շատ

արագ տարածվելով՝ կարճ ժամանակահատվածում հասնում է հեռուստա-

կոնֆերանսի բոլոր մասնակիցներին։

Հեռուստակոնֆերանսներից օգտվողների թիվը շատ ﬔծ է. օրական

մոտ ﬔկ ﬕլիոն հաղորդագրություն է տարածվում դրանց ﬕջոցով։ Առա-

վել տարածված են հետևյալ թեմաներով հեռուստակոնֆերանսները.

z biz - բիզնես,

z comp - համակարգիչ,

z news - ընդհանուր նորություններ,

z rec - զվարճություններ,

z sci - գիտություն,

z soc - սոցիալական թեմաներ,

z kalk - բանավեճ,

z misk - վերը նշված թեմաների ﬔջ չներառվող հարցեր,

z alt - այլընտրանքային։

Համակարգիչների ﬕջև տարբեր ֆայլեր փոխանակելու տարածված

ﬕջոցներից է FTP (File Transfer Protocol) ծառայությունը։ Այս ծառայությու-

նը համաշխարհային ցանցում իր սերվերներն ունի, որոնցում լայն պա-

հանջարկ վայելող բազմաթիվ ֆայլեր՝ ծրագրեր, արխիﬖեր, տեղեկատու

փաստաթղթեր են պահպանվում։ Դրանք կարող են տեղակայվել ինչպես

սովորական Web-էջերում, այնպես էլ հատուկ FTP հանգույցներում, որոնք

ﬕայն ֆայլերի համար են նախատեսված։ FTP ծառայությունից օգտվելիս

անհրաժեշտ է ֆայլը բեռնավորելուց առաջ կողﬓորոշվել՝ այն բացել, թե

նախ պահպանել սկավառակի վրա։ Աﬔն դեպքում խորհուրդ է տրվում

նախ պահպանել ֆայլը և այն բացել ﬕայն վիրուսի բացակայության ﬔջ

համոզվելուց հետո։

Օn-line հաղորդակցման համակարգերը համակարգչային ցանցից օգ-

տվողներին հնարավորություն են տալիս հաղորդակցվելու իրական ժա-

մանակում։ Օn-line ռեժիﬓ օգտագործում են ինֆորմացիայի օպերատիվ

առաքման, ինչպես նաև ինտերակտիվ հարցուﬓեր կազմակերպելու նպա-

տակով։

Վերջին ժամանակներս ﬔծ տարածում է գտել համակարգիչների ﬕջև

իրական ժամանակում ինֆորմացիայի փոխանակման Skype համակարգը,

որը զրուցակիցներին հնարավորություն է տալիս ինչպես տեքստային ու

ձայնային, այնպես էլ տեսաինֆորմացիա փոխանակել։

ICQ ծառայությունը հնարավորություն է տալիս տվալ պահին Համա-

ցանցին ﬕացած մարդու IP հասցեն գտնել։ Այսպիսի անհրաժեշտություն

կա, քանի որ Համացանցից բազմաթիվ օգտվողներ մշտական IP հասցե

չունեն։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Internet Explorer-ը հնարավորություն է տալիս ﬕաժամանակ ﬕ քանի

ֆայլ բեռնավորել, սակայն այդ դեպքում յուրաքանչյուր ֆայլ բեռնա-

վորելու արագությունը համարժեքորեն փոքրանում է։

1. Համացանցի ի՞նչ ծառայություններ գիտեք։

2. Ի՞նչ է FTP ծառայությունը։

3. Ինչի՞ համար են նախատեսված հեռուստակոնֆերանսները։

4. Իրական ժամանակում հաղորդակցվելու ի՞նչ համակարգեր

գիտեք։

§2.5. ՀԱՄԱՑԱՆՑԱՅԻՆ ԳՐԱԴԱՐԱՆՆԵՐ,

ՀԱՆՐԱԳԻՏԱՐԱՆՆԵՐ ԵՎ ՏԵՂԵԿԱՏՈՒՆԵՐ

Էլեկտրոնային գրադարանները, հանրագիտարաններն ու տեղեկատու-

ները Համացանցում պահպանված ինֆորմացիոն ռեսուրսները հասանելի

դարձնելու արդյունավետ ﬕջոցներ են։

Ինչպես գիտեք, էլեկտրոնային գրադարաններում տպագիր գրականու-

թյան բազմաթիվ էլեկտրոնային պատճեններ են պահպանվում։ Հայկական

http։//www.armenianhouse.org էլեկտրոնային գրադարանը շահույթ չհետա-

պնդող մասնավոր նախագիծ է, որի հիﬓական նպատակը հայ գրական

ժառանգությունը թվային ձևաչափի բերելն ու այն Համացանցում տեղա-

դրելն է, ﬕջազգային հանրությանը հայկական մշակույթի, հայ ժողովրդի

պատմության, կրոնի, Հայոց ցեղասպանության ու Արցախի վերաբերյալ

տեղեկատվության տրամադրումը։ Կայքը եռալեզու է՝ հայերեն, անգլերեն

և ռուսերեն։

«Նոյյան Տապան» ընկերության նախաձեռնությամբ ստեղծված http։//

books.nt.am/ կայքը նպատակ ունի գրասեր հանրությանը ներկայաց-

նել Հայաստանում ու սփյուռքում հրատարակվող գիր-գրականությունը,

պատﬔլ հրատարակչական զարգացուﬓերի, նորույթների մասին, կապեր

ստեղծել հրատարակիչների, տպագրիչների, գրավաճառների և ընթերցող-

ների ﬕջև։ Կայքի այցելուները հնարավորություն ունեն նաև ծառայության

ﬕջոցով էլեկտրոնային գրքերի գնուﬓեր կատարել, հրատարակչական

աշխատանքներ պատվիրել և այլն։

http։//www.digilib.am էլեկտրոնային գրադարանը նվիրված է հայ դա-

սական մատենագրությանը. այցելեք ու ծանոթացեք գրադարանում առկա

հարուստ ու բազմազան ինֆորմացիային։

Էլեկտրոնային հանրագիտարանները տեղեկություններ են պարունա-

կում ինչպես գիտության ու տեխնիկայի, այնպես էլ բնությանն ու հա-

սարակությանն առնչվող բնագավառների վերաբերյալ։ Այստեղ եղած

էլեկտրոնային հանրագիտարանները կարող են նաև հայտնի տպագիր

հանրագիտարանների պատճեններ լինել։ Իսկ նեղ մասնագիտացված

հանրագիտարանները կարող են նվիրված լինել նշված բնագավառներից

որևէ ﬔկի ﬕայն ﬔկ ճյուղին։

2001 թվականին ստեղծված բաց, բազմալեզու Վիքիփեդիա (http։//wiki-

pedia.org) հանրագիտարանը դարձել է համաշխարհային սարդոստայնի

աﬔնաﬔծ տեղեկատվական կայքը։ Վիքիփեդիայում ընդգրկված ինֆորմա-

ցիան բաց է և յուրաքանչյուր ոք հնարավորություն ունի խմբագրել, ուղղել

կամ բարելավել այն։ Հոդվածների խմբագրումը հեշտացնելու նպատակով

կայքում հղուﬓեր կան, որոնք տվալ նյութին առնչվող դեպի այլ հոդված-

ներ պարունակող էջեր են տանում։ Հանրագիտարանի հետ աշխատելիս

անհրաժեշտության դեպքում հնարավորություն կա վերականգնելու խմբա-

գրվող ինֆորմացիայի հին տարբերակը։ Քանի որ կայքն ազատ է և բաց

բոլորի համար, կայքում կարող են տեղադրված լինել նաև թերի, ոչ հանրա-

գիտարանային նյութեր կամ նույնիսկ հակահասարակական ինֆորմացիա։

Այդ պատճառով կայքից օգտվողները պետք է զգուշանան ապակողﬓորո-

շող, դեռևս չստուգված վերջին տվալներից։ Չնայած նման թերություննե-

րի հնարավորությանը, Վիքիփեդիան արդիական է թեմատիկ իրադարձու-

թյունների մասին իր այն հոդվածներով, որոնք ստեղծվել կամ թարմացվել

են վերջին ժաﬔրին կամ նույնիսկ րոպեներին, այլ ոչ թե աﬕսների, տարի-

ների ընթացքում՝ ինչպես տպագիր հանրագիտարանները։ 2012 թ. հունիսի

30-ի տվալներով այս հանրագիտարանի հայկական էջը 26361 հոդված է

պարունակում։

Հայաստանում ﬔծ ծառայություն է մատուցում «Սփյուռ» եռալեզու տե-

ղեկատվական ընկերությունը (http։//www.spyur.am ), որի հեռախոսային

տեղեկատուն օրական մոտ 5000 զանգ է ստանում, ուր օրական WEB-կայ-

քի մոտ 18000 էջեր են դիտվում։ Ընկերությունը Հայաստանի կազմակեր-

պությունների վերաբերյալ տեղեկություններ է հավաքագրում, մշակում ու

տարածում։ «Սփյուռի» ﬕջոցով կարելի է ոչ ﬕայն հայտնի կազմակերպու-

թյունների տվալներ փնտրել ու գտնել, այլև ոչ այնքան հայտնի՝ դրանց

կողﬕց առաջարկվող ապրանքի կամ ծառայության ﬕջոցով։

www.welcomearmenia.com/ - կայքում կարելի է տեղեկատվություն գտնել

հայ ժողովրդի ու նրա պատմության, քրիստոնեության, հայկական եկեղե-

ցիների, հնագույն ձեռագրերի և խաչքարերի մասին։ Կայքը հնարավորու-

թյուն է տալիս ապրանքներ ու ծառայություններ գովազդել, հյուրանոցնե-

րում համարներ պատվիրել, վճարուﬓեր կատարել, հայտարարություններ

տեղադրել, ծանոթանալ առաջատար գործարար ընկերություններին և

Հայաստանի ներդրումային ﬕջավայրին։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Օգտվեք հետևյալ օգտակար հղուﬓերից.

http։//www.nla.am - Հայաստանի Ազգային գրադարան,

http։//www.ysu.am/site/index.php?page=23&lang=3 - Երևանի պետա-

կան համալսարանի գրադարան,

http։//www.seua.am/rus/library/index.htm

- Հայաստանի պետական

ճարտարագիտական համալսարանի (Պոլիտեխնիկ) գրադա-

րան,

http։//www.aniedu.am/library

- Հայաստանի Հանրապետության

կրթության ազգային ինստիտուտի գրադարան,

http։//www.rsl.ru - Ռուսաստանի պետական գրադարան,

http։//www.wikiznanie.ru - հիպերտեքստային էլեկտրոնային հանրա-

գիտարան,

http։//www.megabook.ru - Կիրիլ և Մեֆոդի ﬔգահանրագիտարան,

http։//www.n-t.org/nl/ - Նոբել ան մրցանակի դափնեկիրների կեն-

սագրություններ,

http։//www.rubricon.com - հանրագիտարաններ, բառարաններ, տե-

ղեկատուներ,

http։//dic.academic.ru

- ցանցային հանրագիտարաններ և բառա-

րաններ,

http։//www.krugosvet.ru - հանրագիտարան “Кругосвет”,

http։//www.arit.am/ - մշակութային տեղեկատու,

http։//www.auto.am - Հայաստանի ազգային ավտոպորտալ,

http։//www.job.am/announcement_details/2000/ - հայկական հոգեբա-

նական տեղեկատու,

http։//www.books.tarumian.am/Meghapart/Index_Frame.html - տառա-

ստեղծի տեղեկատու։

1. Ի՞նչ էլեկտրոնային գրադարաններ գիտեք։

2. Ի՞նչ էլեկտրոնային հանրագիտարան գիտեք։

3. Ի՞նչ էլեկտրոնային տեղեկատու գիտեք։

Լաբորատոր աշխատանք

2.1

Համացանցային գրադարաններ,

հանրագիտարաններ և

տեղեկատուներ

1. Internet Explorer-ի ﬕջավայր մտեք։

2. Address դաշտում ներմուծեք Հայկական էլեկտրոնային գրադարանի

հասցեն՝ http։//www.armenianhouse.org։

3. Բացված պատուհանում ընտրեք ՀԱՅԵՐԵՆ տարբերակը։

4. Ծանոթացեք էլեկտրոնային գրադարանի պատուհանին՝ հերթով

ընտրելով ստորև բերված բաժիններից յուրաքանչյուրը.

5. Մտեք Անվանացանկ բաժինն ու բերված ցուցակից ընտրելով Նարե-

կացի Գրիգոր՝ տեղեկատվություն ստացեք հայ ﬔծանուն բանաստեղ-

ծի, փիլիսոփայի, երաժշտի մասին։

6. Պատուհանի վերին մասում տեղադրված

սեղմակով կայքի

գլխավոր էջ վերադարձեք։

7. Ընտրելով պատուհանի աջ մասում տեղակայված Եղեռն 1915 բաժինը՝

ծանոթացեք էլեկտրոնային գրադարանի Հայոց ցեղասպանությանը

նվիրված նյութերին։

8. Internet Explorer-ի Address հասցեի դաշտում ներմուծեք Վիքիփեդիա

հանրագիտարանի հասցեն՝ http։//wikipedia.org։

9. Ծանոթացեք էլեկտրոնային հանրագիտարանի պատուհանին։

10.

Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք KDWin-ի

տարբերանշանի վրա և սեղ-

ﬔք ձախ սեղմակը։

11.

Ընտրեք Armenian Phonetic Unicode տառատեսակը։

12.

Հանրագիտարանի պատուհանի ձախ մասում տեղակայված որոնել

դաշտում ներմուծեք վիրուս բառը, ապա սեղﬔք Որոնել կոճակը։

13.

Որոնման արդյունքում զանազան վիրուսների վերաբերյալ տարա-

տեսակ հղուﬓեր կբերվեն. ընտրեք համակարգչային վիրուսին առնչ-

վող հղումը։

14.

Ծանոթացեք համակարգչային վիրուսին վերաբերող էլեկտրոնային

հանրագիտարանում զետեղված ինֆորմացիային։

15.

Էջում տեղակայված հղուﬓերից օգտվելով՝ դիտեք կայքի այլ էջեր ևս։

16.

Internet Explorer-ի Address դաշտում ներմուծեք «Սփյուռ» տեղեկատվա-

կան ընկերության հասցեն՝ http։//www.spyur.am։

17.

Տեղեկատուի բացված պատուհանում ընտրելով հայկական դրոշի

տարբերանշանը (

)՝ բացեք տեղեկատուի հայերեն տարբերակը։

18.

Փորձեք Հայաստանի Ազգային պատկերասրահի վերաբերյալ տեղե-

կություններ հավաքել. այդ նպատակով ընտրեք Դեղին էջեր բաժինը։

19.

Ընտրեք Մշակույթ, ապա Թանգարաններ, պատկերասրահներ բաժինը։

20. Պատուհանի աջ մասում բացված ցուցակից ընտրեք Հայաստանի Ազ-

գային պատկերասրահ նշումը։

21. Եթե աﬔն ինչ ճիշտ եք կատարել, ապա բացված պատուհանում կա-

րող եք կարդալ Հայաստանի Ազգային պատկերասրահի մասին առ-

կա ինֆորմացիան։

22. Ավարտեք աշխատանքը՝ օգտվելով պատուհանի փակման սեղմակից։

§2.6. HTML-ՓԱՍՏԱԹՂԹԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԸ

Համացանցում սեփական նյութերի տեղադրումը ներառում է երկու

փուլ՝ նյութերի նախապատրաստում և հրապարակում։ Նյութերի նախապատ-

րաստման փուլում Համացանցում ընդունված ձևաչափով փաստաթղթեր՝

HTML լեզվով գրված WEB-էջեր են ստեղծվում։ Ստեղծված WEB-էջերը նյութե-

րի հրապարակման փուլում տեղադրվում են WEB-սերվերի վրա։

HTML հապավումը ծագել է HyperText Markup Language՝ Հիպերտեքստի Նշա-

գրման Լեզու բառակապակցությունից։ Նշագրում բառն այստեղ պատահա-

կան չէ, քանի որ այդ լեզվի բառերով (ղեկավարման տարրերով) են նկա-

րագրվում փաստաթղթի հիպերտեքստային կառուցվածքները՝ տեքստը էջում

որտեղ և ինչպես տեղավորել, ինչպիսի տառաշարով արտածել, անհրա-

ժեշտ նկարը որ ֆայլից վերցնել և այլն։ HTML-ում ղեկավարման այսպիսի

ﬕջոցները թէգ են անվանում։

Բոլոր թէգերը գրառման ﬕևնույն ձևաչափն ունեն՝ վերցվում են անկու-

նավոր <...> փակագծերի ﬔջ։ Բացող անկ ունավոր փակագծից անﬕջա-

պես հետո գրվում է թէգի անվանումը, օրինակ՝ <b>, <i> ։ Տարբերում են

զույգերով և առանձին կիրառվող թէգեր։ Զույգերով կիրառվող թէգերը

բաղկացած են երկու՝ ﬔկնարկի և ավարտի մասերից։ Ընդ որում՝ ավար-

տի թէգը / նշան է պարունակում, իսկ ﬔկնարկայինը՝ ոչ։ Օրինակ՝ <b> և <i>

թէգերը ﬔկնարկի են, իսկ </b> և </i> թէգերը՝ ավարտի։ Մեկնարկի թեգով

սկսվող և ավարտի թէգով ավարտվող փաստաթղթի հատվածն անվանում

են բլոկ։

Բլոկը HTML փաստաթղթի տարր է:

Մեկնարկի և ավարտի թէգերն իմաստային տեսանկունից նման են փա-

կագծերին. առաջինը ցույց է տալիս թէգի ազդեցության սկիզբը, մյուսը՝

ավարտը։

Առանձին թէգը կազմվում է ﬕայն ﬔկ բաղադրիչով, որը և՛ ﬔկնարկի է,

և՛ ավարտի, տեքստ չի ներառում, ազդում է ողջ փաստաթղթի վրա, կամ էլ

տեղային նշանակություն ունի։

Թէգերի ներդրման դեպքում դրանց իրար հաջորդելու կարգն անհրա-

ժեշտ է պահպանել այնպես, ինչպես ներդրված փակագծերի դեպքում։

Օրինակ՝ թէգերի կիրառման <b><i> ... </i></b> եղանակը ճիշտ է, իսկ <b><i> ...

</b></i> եղանակը՝ սխալ։

Թէգերը հնարավորություն են տալիս լրացուցիչ ինֆորմացիա, այս-

պես կոչված, բնորոշ հատկանիշներ

(ատրիբուտներ) ներառել այն

մասին, թե ինչպես պետք է գործարկվեն։ Զույգ թէգում բնորոշ հատ-

կանիշներն ավելացվում են ﬔկնարկի թէգից հետո հետևյալ կերպ՝

հատկանիշի անվանում = “հատկանիշի արժեք”, oրինակ՝ align="center"։ Բնո-

րոշ հատկանիշները թէգում կարելի է գրել ցանկացած հերթականությա-

մբ՝ իրարից անջատելով բացատանիշերով։ bgcolor=”blue” text=”red” օրինա-

կում bgcolor հատկանիշով WEB-էջի ֆոնի գույնը սահմանվել է կապույտ, իսկ

տեքստի գույնը text հատկանիշով՝ կարﬕր։

Ծանոթանանք HTML- փաստաթղթի կառուցվածքին։ HTML- փատաթուղ-

թը սկսվում է <html> թէգով և ավարտվում </html> թէգով։ Փաստաթուղթը

բաղկացած է երկու հիﬓական մասից՝ ծանուցման բաժին ու փաստաթղթի

մարﬕն։ Ծանուցման բաժինը ներառվում է <head> և </head> թէգերի ﬔջ։

Այս բաժնի ինֆորմացիան WEB-էջի համար չէ, նախատեսված է բրաուզեր-

ների կողﬕց հետագա վերլուծման, հետազոտման նպատակով ներառում

է էջի վերնագիրը և տեխնիկական այլ բնութագրեր։ Այն, օրինակ, կարող է

հակիրճ արտացոլել փաստաթղթի բովանդակությունը՝ շեշտելով այնտեղ

կիրառված առանցքային բառերը, տերﬕնները, լեզուն, ինչպես նաև էջի

հեղինակների վերաբերյալ ինֆորմացիա տալ։ Էջի վերնագիրը տրվում է

<title> ... </title> ﬔկնարկի և ավարտի թէգերի ﬕջև. սա ծանուցման բաժնի

ﬕակ պարտադիր թէգն է։ Ընդ որում, <title>... </title> թէգով տրված վերնա-

գիրն արտածվում է բրաուզերի վերնագրի տողում և չի կարող 60-ից ավելի

պայմանանշան պարունակել։

HTML-փաստաթղթի հիﬓական պարունակությունը՝ փաստաթղթի մար-

ﬕնը, ներառվում է <body> և </body> զույգ թէգերի ﬔջ։ Օրինակ.

<html>

<head>

<title> էջի վերնագիրը </title>

< meta http-eguiv=”content-type” content=”text/html; charset=utf-8”/>

</head>

<body>

Փաստաթղթի տեքստը

</body>

</html>

Այստեղ կիրառված meta թէգը հնարավորություն է տալիս WEB-էջում

hայերենով գրված տեքստ արտածել։

WEB-էջ ստեղծելու համար անհրաժեշտ է բրաուզերի ﬕջավայրում

տեքստային որևէ խմբագրիչով ստեղծված HTML ծրագրի կոդն

ակտիվացնել:

HTML-ի ծրագրային կոդը գրելու նպատակով ﬔնք օգտվելու ենք

Windows-ին ներկառուցված Notepad տեքստային խմբագրիչից։

Ծրագիրն առավել ընթեռնելի դարձնելու նպատակով հատուկ ﬕջոց-

ներ՝ ﬔկնաբանություններ են կիրառվում։ HTML-ում ﬔկնաբանությունը

պայմանանշանների ցանկացած հաջորդականություն է, որն առնվում է <!--

--> նշանների ﬕջև։ Օրինակ՝

։

Մեկնաբանություններում ներառված ինֆորմացիան բրաուզերները չեն

արտածում։ Մեկնաբանություն կարելի է կիրառել HTML-ծրագրի ցանկա-

ցած մասում։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Բրաուզերներից ցանկացածի (Opera, Mozilla Firefox, Google Chrome, In-

ternet Explorer) ﬕջավայրում HTML-ով գրված ծրագրի կոդը կարելի է

բացել հետևյալ եղանակներից որևէ ﬔկով.

z բրաուզերի որևէ ազատ տարածքում մնիկի աջ սեղմակը սեղ-

ﬔլով և հայտնված ենթաﬔնյուից ընտրելով համապատաս-

խան հրամանը,

z F12 ստեղնը ընտրելով (չի աշխատում ﬕայն Opera-ի ﬕջավայ-

րում),

z համատեղ սեղﬔլով Ctrl և U ստեղները

(չի աշխատում ﬕայն

Internet Explorer-ի ﬕջավայրում)։

¾ Բրաուզերներում էջը կարելի է վերագործարկել (refresh) F5 ստեղնով։

¾ Համաշխարհային սարդոստայնի համար տեխնոլոգիական

ստանդարտներ մշակող և ներդնող W3C (World Wide Web Consortium) կազ-

մակերպության առաջարկության համաձայն՝ HTML 4.0 նշագրման լեզվի

ձևավորման որոշ տարրերի փոխարեն հանձնարարվում է օգտվել CSS-ի

(Cascading Style Sheets) համապատասխան ﬕջոցներից։ Ընդ որում.

z տարրերի և ատրիբուտների անունները, հատկանիշներն ու

դրանց արժեքները (բացի տեքստից) պետք է գրել փոքրատա-

ռերով,

z տողի վերջում բացատանիշ պետք չէ դնել,

z պետք է օգտագործել UTF-8 կոդավորումը (HTML-ում կոդավո-

րումը պետք է տալ <meta charset = “utf-8”> տեսքով)։

¾ HTML ծրագրում առավել հաճախ կիրառվող գույներ.

black

#000000

սև

green

#008000

կանաչ

white

#FFFFFF

սպիտակ

gray

#808080

մուգ մոխրագույն

yellow

#FFFF00

դեղին

blue

#0000FF

կապույտ

silver

#C0C0C0

բաց մոխրագույն

navy

#000080

մուգ կապույտ

red

#FF0000

կարﬕր

purple

#800080

մանուշակագույն

1. Համացանցում սեփական նյութի տեղադրումը ի՞նչ փուլեր է

ներառում։

2. Ի՞նչ է հիպերտեքստը։

3. Ի՞նչ է թէգը։

4. Ի՞նչ է HTML-ի տարրը։

5. Ինչպե՞ս են գրում թէգի բնորոշ հատկանիշները։

6. Ի՞նչ հիﬓական թէգեր գիտեք։

Լաբորատոր աշխատանք

2.2

HTML-փաստաթղթի

կառուցվածքը

1. Start գլխավոր ﬔնյուի Programs ենթաﬔնյուի Accessories ենթաﬔնյուի

Notepad հրամանով բացեք համանուն տեքստային խմբագրիչը:

2. Ներմուծեք փաստաթղթի հետևյալ ընդհանուր կառուցվածքը.

<html>

<body>

</body>

</html>

3. Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք ﬔկնարկի <title> և ավարտի </title> թէգե-

րի ﬕջև և ներմուծեք փաստաթղթի անվանումը՝ Lab_2_2։

4. KDWin-ով ընտրեք Armenian Phonetic Unicode տարբերակը։

5. Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք ﬔկնարկի <body> թէգից հետո և սեղﬔք

ENTER ստեղնը։

6. Բացված տողում ներմուծեք Այստեղ պետք է գրվի փաստաթղթի պարու-

նակությունը նախադասությունը։

7. Ներմուծված փաստաթուղթը պահպանելու նպատակով ընտրեք ﬔ-

նյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save As հրամանը։

8. Բացված պատուհանի Save as type դաշտում ընտրեք All files տարբերակը։

9. Հայերենով գրված տեքստը պահպանելու համար Encoding դաշտում

ընտրեք UTF-8 տարբերակը։

10. Save in դաշտում ընտրեք My Documents–ի ձեր դասարանին հատկաց-

ված թղթապանակը։

11. FIle Name դաշտում ներմուծեք Lab_2_2_*.html կամ Lab_2_2_*.htm անվա-

նումը, որտեղ *–ի փոխարեն ներմուծեք ձեր դասամատյանի համարը

(ընդլայնման պայմանանշանների քանակի վրա դրված 3 նիշ սահմա-

նափակումը հանելուց հետո htm-ը դարձավ html)։

12. Ընտրեք Save կոճակը։

13. Մտեք որևէ բրաուզերի, օրինակ, Mozilla Firefox-ի ﬕջավայր։

14. Ընտրեք ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Open File հրամանը։

15. Բացված պատուհանի Look in դաշտում ընտրեք Notepad խմբագրիչի

ﬕջավայրում ձեր ստեղծած ֆայլն ու մնիկի ձախ սեղմակի կրկնակի

սեղմում կատարեք. էկրանին կհայտնվի ձեր առաջին WEB-էջը.

16. Կրկին մտեք Notepad տեքստային խմբագրիչի ﬕջավայր։

17. Ծրագրի կոդում ﬔկնարկի <body> թէգում ավելացրեք ֆոնի և տեքստի

գույները սահմանող հատկանիշները. <body bgcolor=”green” text=”yellow”>։

<html>

Այստեղ պետք է գրվի փաստաթղթի պարունակությունը

</body>

</html>

18. Notepad տեքստային խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save

հրամանով պահպանեք կատարված փոփոխությունները։

19. Խնդիրների վահանակի օգնությամբ կրկին մտեք բրաուզերի ﬕջա-

վայր ու F5 ստեղնով վերագործարկեք գրված ծրագիրը. այս դեպքում

ձեր ստեղծած WEB-էջը կունենա կանաչ ֆոն և դեղին գույնով տեքստ։

20. Աշխատանքն ավարտեք՝ տեքստային խմբագրիչն ու բրաուզերը փա-

կելով։

§2.7. ՏԵՔՍՏԻ ՁԵՎԱՎՈՐՈՒՄ

Այժմ ծանոթանանք WEB-էջի հիﬓական բաղկացուցիչ տարրերից վեր-

նագրերի ու պարբերությունների ստեղծման գործընթացին։

HTML լեզվում վերնագրերի 6 մակարդակներ են նախատեսված՝ h1, h2,

..., h6, որոնք տրվում են համապատասխան զույգ թէգերի օգնությամբ, ընդ

որում՝ <h1>-ը առաջին մակարդակի վերնագիր է և ունի աﬔնաﬔծ տա-

ռաչափը, իսկ <h6>-ը՝ 6-րդ մակարդակի, որի տառաչափն աﬔնափոքրն է։

Օրինակ՝ <h6>վերնագիր</h6>։

Ստեղծվող փաստաթղթում վերնագրի հավասարեցման ձևը կարելի է

սահմանել align հատկանիշի ﬕջոցով՝ հետևյալ կերպ. right - ըստ աջ եզ-

րի, left - ըստ ձախ եզրի, center - ըստ կենտրոնի։ Օրինակ՝ վերնագիրն ըստ

կենտրոնի հավասարեցնելու համար անհրաժեշտ է վերնագրի թէգում նշել

align=”center” հատկանիշը։ Վերը բերված օրինակի համար կլինի.

<h1 align=”center”>վերնագիր</h1>

Այն դեպքում, երբ հավասարեցման որևէ ձև չի նշվում, բաժնի վերնագի-

րը հավասարեցվում է ըստ էջի ձախ եզրի։

HTML-փաստաթղթում պարբերությունները տրվում են զույգ՝ <p> և </p>

թէգերի օգնությամբ. օրինակ՝

<p>առաջին պարբերություն</p><p>երկրորդ պարբերություն</p>։

Ի տարբերություն շատ տեքստային խմբագրիչների՝ HTML-փաստա-

թղթում ENTER ստեղնով չի կարելի նոր պարբերության անցնել, քանի որ

բրաուզերը նոր պարբերությունը տարբերում է ﬕայն <p> թէգի առկայու-

թյամբ։ Եթե պարբերությունները <p> թէգերով չբաժանվեն, ապա ողջ փաս-

տաթուղթը որպես ﬔկ պարբերություն կդիտարկվի։

Պարբերության հավասարեցումը նույնպես իրականացվում է align հատ-

կանիշի օգնությամբ, որն այստեղ կարող է ընդունել հետևյալ արժեքներից

որևէ ﬔկը. left - ըստ ձախ եզրի, right - ըստ աջ եզրի, center - ըստ կենտրո-

նի, justify - ըստ աջ և ձախ եզրերի։ Oրինակ՝

<p align=”justify”>։

Տեքստում տողադարձն իրականացվում է <br /> առանձին թէգով։

Քանի որ HTML լեզվում պարբերության առաջին տողի սկիզբը սահմա-

նելու հնարավորություն չկա, ապա պարբերությունների ﬕջև հաճախ դա-

տարկ տող է դրվում։ Պարբերություններն իրարից առանձնացնելու համար

կարելի է նաև դրանց ﬕջև հորիզոնական գիծ տանել՝ օգտվելով <hr /> թէ-

գից։ Դրվող գծի դիրքը, երկարությունն ու հաստությունը տրվում են թէգի

հատկանիշներում, օրինակ՝

Տեքստի հատվածի կամ պարբերության տառատեսակի ձևն ընտրելու

համար որոշակի տարրեր կան (աղուսակ 2.1)։

Աղուսակ 2.1

Տարրը

Նկարագրությունը

տեքստի թավ (bold) ձև

տեքստի շեղ (italic) ձև

strong

տեքստի թավ ուրվագծում

տեքստի շեղ ուրվագծում

ընդգծված տեքստ

strike, s

գծանշված տեքստ

big

ﬔծացված տառաչափով տեքստ

small

փոքրացված տառաչափով տեքստ

sup

վերին ինդեքս

sub

ստորին ինդեքս

blink

թարթող տեքստ (ոչ բոլոր բրաուզերների համար է աշխա-

տում)

<i>-ն և <em>-ը, <b>-ն և <strong>-ը համարժեք չեն, չնայած արդյունքի

նմանությանը։ <i>-ն և <b>-ն նախատեսված են ֆիզիկական, իսկ <em>-ը և

<strong>-ը՝ տրամաբանական շեշտադրման համար և ընդգծում են նշված

տեքստերի կարևորությունը։

1. HTML-փաստաթղթի ի՞նչ հիﬓական ֆունկցիոնալ տարրեր

գիտեք։

2. HTML լեզվում վերնագրերի քանի՞ մակարդակ է նախատես-

ված և ո՞րն է չափով աﬔնաﬔծը։

3. Ի՞նչ հնարավորություն է տալիս align հատկանիշը։

4. HTML-փաստաթղթի կոդում ինչպե՞ս են տարբերում պարբերություն-

ները։

Լաբորատոր աշխատանք

2.3

Աշխատանք տեքստի հետ

1. Start գլխավոր ﬔնյուի Programs ենթաﬔնյուի Accessories ենթաﬔնյուի

Notepad հրամանով համանուն տեքստային խմբագրիչի ﬕջավայր մտեք։

2. Մենյուի տողի File ենթաﬔնյուի Open հրամանով բացեք նախորդ լա-

բորատոր աշխատանքում պահպանած ֆայլը։

3. Մեկնարկի <title> և ավարտի </title> թէգերի ﬕջև առկա փաստաթղթի

հին անվանումը ջնջեք ու ներմուծեք նորը՝ Համակարգչային ուսուցում։

4. Ջնջեք Այստեղ պետք է գրվի փաստաթղթի պարունակությունը նախադասու-

թյունն ու բացված տողում ներմուծեք հետևյալ վերնագրային թէգը.

<h1 align=”center”><b>ՀԱՄԱԿԱՐԳԻՉ<br />Ուսուﬓական կենտրոն</b></h1>

Այստեղ align=”center” հատկանիշն ապահովում է վերնագրի հավասա-

րեցում ըստ կենտրոնի, <b> թէգը՝ վերնագրի արտածման թավ ձևը,

իսկ <br /> թէգը վերնագրի վերջին մասը (Ուսուﬓական կենտրոն) տե-

ղափոխում է հաջորդ տող։

5. Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք ներմուծված տողի վերջում և սեղﬔք

ENTER ստեղնը։

6. Բացված տողում ներմուծեք հետևյալ գրառումը.

որտեղ <br /> թէգի օգնությամբ տողադարձ է կատարվում, <hr /> թէ-

գով հորիզոնական գիծ է տարվում, align=”center” հատկանիշով գիծը

տարվում է կենտրոնում, size=”2px” հատկանիշով գծի հաստությունը

սահմանվում է 2 փիքսել, իսկ width հատկանիշով էլ երկարությունը՝

40% (մոնիտորի լայնության նկատմամբ)։

7. Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք ներմուծված տողի վերջում և սեղﬔք

ENTER ստեղնը։

8. Բացված տողում ներմուծեք հետևյալը.

<p align=”center”><i>Ուսուﬓասիրեք հետևյալ ծրագրերը</i></p>

Այստեղ align=”center” հատկանիշով սահմանվում է պարբերության

հավասարեցում ըստ կենտրոնի։

9. ENTER ստեղնով նոր տող բացեք և ներմուծեք ստորև բերված պարբե-

րությունը.

10. Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք ներմուծված տողի վերջում և սեղﬔք

ENTER ստեղնը։

11. Բացված տողում ներմուծեք <p align=”center”>MS Excel</p>։ Եթե աﬔն

ինչ ճիշտ եք կատարել, ապա կունենաք հետևալ HTML-կոդը.

<html>

<head> <title>Համակարգչային ուսուցում</title> </head>

<h1 align=”center”><b>ՀԱՄԱԿԱՐԳԻՉ<br />Ուսուﬓական

կենտրոն</b></h1>

<p align=”center”><i>Ուսուﬓասիրեք հետևյալ ծրագրերը</i></p>

<p align=”center”>MS Excel</p>

</body>

</html>

12. Notepad տեքստային խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save

հրամանով ծրագրի կոդը պահպանեք Save in դաշտում՝ ընտրելով My

Documents–ի ձեր դասարանին հատկացված թղթապանակն ու FIle Name

դաշտում ներմուծելով Lab_2_3_*.html անվանումը, որտեղ *–ի փոխա-

րեն ներմուծեք ձեր դասամատյանի համարը։

13. Որևէ բրաուզերի ﬕջավայր մտեք ու ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի

Open հրամանով բացեք ստեղծված ֆայլը։ Եթե աﬔն ինչ ճիշտ եք կա-

տարել, ապա էկրանին կհայտնվի ձեր ստեղծած WEB-էջը։

14. Ավարտեք աշխատանքը՝ փակելով տեքստային խմբագրիչն ու բրաու-

զերը։

§2.8. ՑՈՒՑԱԿՆԵՐ

MS WORD տեքստային խմբագրիչով աշխատելիս ծանոթացել եք հա-

մարակալված և չհամարակալված ցուցակներ ստեղծելու գործընթացին։

HTML-ում համարակալված տարրերով ցուցակներ ստեղծելու համար հա-

տուկ թեգեր են կիրառվում։ Նման ցուցակը պետք է սկսվի <ol> և ավարտ-

վի </ol> (Ordered List) թէգերով, իսկ ցուցակի յուրաքանչյուր տարր պետք է

ներառվի <li> և </ li> (List Item) թէգերի ﬕջև։

Օրինակ,

Արամ

Գայանե

Գեղամ

համարակալված ցուցակը ստեղծելու համար անհրաժեշտ է HTML-ում տալ

հետևյալ գրառուﬓերը.

<ol>

<li> Գայանե </li>

<li> Գեղամ </li>

</ol>

<ol> թեգում type հատկանիշով կարելի է նշել ցուցակի տարրերը համա-

րակալելու եղանակը.

z A - լատինական ﬔծատառերով՝ A,B,C...,

z a - լատինական փոքրատառերով՝ a,b,c...,

z I - հռոﬔական I,II,III... թվերով,

z i - հռոﬔական i,ii,iii... թվերով,

1 - արաբական թվերով՝ 1,2,3...,

Օրինակ՝ <օl type=”a”> հրահանգի համաձայն՝ ցուցակի տարրերը կհամա-

րակալվեն լատինական փոքրատառերով՝

a. Արամ

b. Գայանե

c. Գեղամ

Հնարավորություն կա նշելու նաև համարակալման ելակետային արժե-

քը, որի համար կիրառվում է start հատկանիշը։ Օրինակ՝ ըստ <ol type=”1”

start=”5”> թէգի՝ համարակալումը կիրականացվի արաբական թվերով՝

սկսած 5-ից։

Ցուցակի տարրերի համարակալման եղանակը ol թէգում չնշելու դեպքում

ավտոմատ ընտրվում է արաբական թվերով համարակալման եղանակը։

Չհամարակալված ցուցակ ստեղծելու համար կիրառվում են <ul> և </ul>

(Unordered List) թէգերը։ Այստեղ ևս ցուցակի յուրաքանչյուր տարր պետք է

ներառված լինի <li> և </ li> թէգերի ﬕջև։

Օրինակ, հետևյալ՝

Արամ

Գայանե

Գեղամ

չհամարակալված ցուցակը ստեղծելու համար անհրաժեշտ է HTML ծրագ-

րում ընդգրկել հետևյալը.

<ul>

<li> Գայանե </li>

<li> Գեղամ </li>

</ul>

<ul> թէգում type հատկանիշով որոշվում է նշիչի արտաքին տեսքը։ Այն

կարող է ընդունել հետևյալ արժեքներից որևէ ﬔկը. circle - շրջանագիծ,

square - քառակուսի։ Օրինակ՝ <ul type=”circle”> ։ Նշիչի տեսքի համար կոն-

կրետ արժեք չնշելու դեպքում ավտոմատ ընդունվում է դրա disc (շրջան)

արժեքը։

Համարակալված և չհամարակալված ցուցակներն իրենց հերթին կարող

են ցանկացած տիպի ներդրված այլ ցուցակներ պարունակել։ Օրինակ.

<ol>

<li>11ա դասարան </li>

<ul>

<li>Անահիտ </li>

</ul>

<li> 11բ դասարան </li>

<ul>

<li> Գրիգոր </li>

<li> Նարինե </li>

</ul>

</ol>

Այս ծրագրային կոդի արդյունքում կստացվեն հետևյալ ներդրված ցու-

ցակները.

11ա դասարան

o Արամ

o Անահիտ

11բ դասարան

o Սևակ

o Գրիգոր

o Նարինե

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Չհամարակալված ցուցակների ներդրվածության տարբեր մակար-

դակների համար բրաուզերները ավտոմատ տարբեր նշիչներ են օգ-

տագործում, իսկ համարակալված ցուցակների դեպքում համարա-

կալման տիպն ավտոմատ չի փոխվում։

¾ Եթե համարակալված ցուցակից որևէ տարր է հեռացվում, ապա դրան

հաջորդող տարրերի համարակալուﬓ ավտոմատ կերպով թարմաց-

վում է։

<ol> թէգի ի՞նչ հատկանիշներ գիտեք։

2. Չհամարակալված ցուցակներում ի՞նչ տեսքի նշիչներ կա-

րելի է կիրառել։

Լաբորատոր աշխատանք

2.4

Աշխատանք ցուցակների հետ

1. Start գլխավոր ﬔնյուի Programs ենթաﬔնյուի Accessories ենթաﬔնյուի

Notepad հրամանով տեքստային խմբագրիչի ﬕջավայր մտեք։

2. Մենյուի տողի File ենթաﬔնյուի Open հրամանով բացեք նախորդ լա-

բորատոր աշխատանքում ձեր պահպանած ֆայլը։

3. Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք բացված HTML-ծրագրի <p align="center"><i>

Ուսուﬓասիրեք հետևյալ ծրագրերը </i></p> տողից հետո և ENTER ստեղ-

նով նոր տող բացեք։

4. Չհամարակալված ցուցակ ստեղծելու նպատակով բացված տողում

ներմուծեք <ul type=square> ﬔկնարկի թէգը՝ այսպիսով նշիչի համար

type հատկանիշով քառակուսու տեսք սահմանելով։

5. Հաջորդ երկու տողերում պարագրաֆների թէգերի դիմաց ավելաց-

րեք <li> թէգը։ Այնուհետև </body> թէգից առաջ նոր տող բացեք և ներ-

մուծեք ավարտի </ul> թէգը։

Եթե աﬔն ինչ ճիշտ եք կատարել, ապա ձեր HTML-կոդը կունենա

հետևյալ տեսքը.

<html>

<head><title> Համակարգչային ուսուցում </title></head>

<h1 align=”center”><b> ՀԱՄԱԿԱՐԳԻՉ <br /> Ուսուﬓական կենտրոն </

b></h1>

<p align=”center”><i> Ուսուﬓասիրեք հետևյալ ծրագրերը </i></p>

<li><p align=”center”>MS Excel</p></li>

</ul>

</body>

</html>

6. Notepad տեքստային խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save

հրամանով պահպանեք ծրագրի նոր կոդը՝ Save in դաշտում ընտրե-

լով My Documents–ի ձեր դասարանին հատկացված թղթապանակն ու

FIle Name դաշտում ներմուծելով Lab_2_4_*.html անվանումը, որտեղ *–ի

փոխարեն պետք է նշել ձեր դասամատյանի համարը։

7. Այժմ որևէ բրաուզերի ﬕջավայր մտեք, ﬔնյուի տողի File ենթաﬔ-

նյուի Open հրամանով ընտրեք Notepad խմբագրիչի ﬕջավայրում ձեր

ստեղծած ֆայլն ու մնիկի ձախ սեղմակի կրկնակի սեղմում կատա-

րեք։ Եթե աﬔն ինչ ճիշտ եք կատարել, ապա էկրանին կտեսնեք ձեր

նոր WEB-էջը։

8. Այժմ ծրագրի <ul type=square> և </ul> թէգերի փոխարեն ներմուծեք հա-

մապատասխանաբար <ol type=1> և </ol> թէգերն ու պահպանեք կա-

տարված փոփոխությունները։

9. Խնդիրների վահանակի օգնությամբ կրկին մտեք բրաուզերի ﬕջա-

վայր ու F5 ստեղնով աշխատացրեք գրված ծրագիրը. այժմ համարա-

կալված ցուցակ կունենաք։

10. Ավարտեք աշխատանքը՝ փակելով տեքստային խմբագրիչն ու բրաու-

զերը։

§2.9. ՀԻՊԵՐՏԵՔՍՏԱՅԻՆ ՀՂՈՒՄՆԵՐ

Համացանցով աշխատելիս հաճախ ﬕ փաստաթղթից մյուսին ենք անց-

նում։ Նման հնարավորություն ստանում ենք հիպերտեքստային հղուﬓերի

(հետագայում՝ հիպերհղում) ﬕջոցով։

Հիպերհղուﬓերը բաղկացած են երկու մասից. ցուցիչից և հասցեից։

Հիպերհղման ցուցիչը կարող է լինել տեքստի հատված կամ պատկեր,

որն առանձնանում է գույնով և դրա շրջակայքում մնիկի ցուցիչն ընդու-

նում է ձեռքի (

) տեսք։

Հղման հասցեն ներառում է այն փաստաթղթի հասցեն ու անվանումը,

որին ուղղված է հղումը։

Հիպերտեքստային հղում կարելի է ստեղծել <a> զույգ թէգի օգնությամբ։

Այն ﬕայն ﬔկ պարտադիր հատկանիշ ունի՝ href-ը, որի արժեքն այն փաս-

տաթղթի հասցեն ու անվանուﬓ է, որին ուղղված է հղումը։ Օրինակ՝

<a href=”c։\Lab_2_4.html”>համակարգչային</a>

թէգը համակարգչային բառը կդարձնի հղում՝ ուղղված C կուտակիչի

Lab_2_4.html փաստաթղթին, իսկ

<a href=”http։//www.edu.am”>նախարարություն</a>

թէգը նախարարություն բառը կդարձնի հղում, որն անցում կապահովի ՀՀ

կրթության և գիտության նախարարության կայքին։

Չընտրված հիպերհղման ցուցիչի գույնը կարելի է սահմանել body թէգի

link, իսկ ընտրվածինը՝ vlink հատկանիշով։ alink հատկանիշով կարելի է

սահմանել հղման գույնն այն դեպքում, երբ մնիկի ցուցիչը կտեղադրվի

դրա շրջակայքում ու ձախ սեղմակը կսեղմվի։

Հղում կարելի է կազմակերպել նաև ﬕևնույն էջի սահմաններում։ Դրա հա-

մար նախ անհրաժեշտ է name հատկանիշով նշիչ տալ այն տարրին, որին

պետք է անցում կատարվի, ապա # պայմանանշանի օգնությամբ կազմա-

կերպել հղումը։

<h1 name=”heading_1”>heading 1</h1> օրինակում heading 1 վերնագրային տար-

րին տրվել է heading_1 նշիչը, իսկ <a href="#heading_1"> Հղում heading_1 տարրին</a>

թէգով Հղում heading_1 տարրին անվանումով հղման ցուցիչ է կազմակերպ-

վել, որով կարելի է էջի heading 1 տարրին անցում կատարել։ Ընդ որում #

պայմանանշանը բրաուզերին հայտնում է, որ անցումը էջի սահմաններում

է կատարվելու։

WEB-էջում կարելի է նաև հղում ստեղծել, որի ցուցիչը նկար է։

<a href=”word.html”><img src=”comp.html”></a> օրինակում հղման ցուցիչը comp

անվանումով նկարն է, որն ընտրելիս հղում կկատարվի word.html փաստա-

թղթին։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ WEB-էջից կարելի է էլեկտրոնային փոստի հասցեին հղում կատարել.

դրա համար անհրաժեշտ է href հատկանիշին վերագրել mailto ար-

ժեքն ու անհրաժեշտ էլեկտրոնային հասցեն։

1. Ի՞նչ է հիպերտեքստը։

2. Ո՞ր թէգի օգնությամբ է կարելի հիպերհղում ստեղծել։

3. Կարո՞ղ է նկարը հիպերհղում լինել։

Լաբորատոր աշխատանք

2.5

Հիպերհղուﬓերի ստեղծում

Այս աշխատանքը կատարելուց առաջ My Documents–ի ձեր դասարանին

հատկացված թղթապանակում ենթաթղթապանակ ստեղծեք։ Դրա համար

բացեք ձեր դասարանին հատկացված թղթապանակը, մնիկի ցուցիչը

տեղադրեք թղթապանակի որևէ ազատ մասում ու սեղﬔք աջ սեղմակը։

Բացված ենթատեքստային ﬔնյուից ընտրեք New, ապա Folder հրամաննե-

րը։ Ներմուծեք ստեղծված թղթապանակի Lab_2_5_* անվանումը, որտեղ *–ի

փոխարեն ներմուծեք աշակերտի դասամատյանի համարը։

1. Բացեք Notepad տեքստային խմբագրիչը, ապա ﬔնյուի տողի File են-

թաﬔնյուի Open հրամանով 2.2 լաբորատոր աշխատանքում ձեր պահ-

պանած ֆայլը։

2. Բացված ծրագրային կոդը ձևափոխեք հետևյալի.

<html>

<p align=”center”>Պարզ տեքստային փաստաթղթերի ստեղծում</p>

<p align=”center”>Կազմածո տեքստային փաստաթղթերի ստեղծում</p><br

/><hr />

<p align=”center”><a href=”lab_2_5.html”>ՎԵՐԱԴԱՐՁ ԳԼԽԱՎՈՐ ԷՋԻՆ</p>

</body>

</html>

3. Մենյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save հրամանով պահպանեք ծրագ-

րի կոդը՝ Save in դաշտում ընտրելով My Documents–ի ձեր դասարանին

հատկացված թղթապանակի նոր ստեղծված ենթաթղթապանակն ու

FIle Name դաշտում ներմուծելով Word.html անվանումը։

4. Խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Open հրամանով կրկին

բացեք 2.2 լաբորատոր աշխատանքում ձեր պահպանած ֆայլը։

5. Բացված ծրագրային կոդն այս անգամ ձևափոխեք հետևյալի.

<html>

<head><title>Excel</title></head>

<h1 align=”center””><i>MS EXCEL</i></h1>

<p align=”center”>Էլեկտրոնային աղուսակների պարունակությունը</p>

<p align=”center”>Էլեկտրոնային աղուսակների կիրառումը հաշվարկների

համար</p>

<p align=”center”>դիագրաﬓերի և աղուսակների կառուցում</p><br /><hr />

<p align=”center”><a href=”lab_2_5.html”>ՎԵՐԱԴԱՐՁ ԳԼԽԱՎՈՐ ԷՋԻՆ</

a></p>

</body>

</html>

6. Մենյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save հրամանով պահպանեք ծրագ-

րի կոդը՝ Save in դաշտում ընտրելով My Documents–ի ձեր դասարանին

հատկացված թղթապանակի նոր ստեղծված ենթաթղթապանակն ու

FIle Name դաշտում ներմուծելով Excel.html անվանումը։

7. Այժմ խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Open հրամանով բա-

ցեք 2.4 լաբորատոր աշխատանքում ձեր պահպանած ֆայլը։

8. Փաստաթղթի <li><p align=”center”>MS Word</p> դրվագը ձևափոխեք

հետևյալի.

իսկ <a href=”Word.html” </a> դրվագն էլ հետևյալի.

<li><p align="center"><a href="Excel.html">MS Excel</a></p></li> ։

Այժմ ծրագրի կոդը կընդունի հետևյալ տեսքը.

<html>

<head><title> Համակարգչային ուսուցում </title></head>

<h1 align=”center”><b>ՀԱՄԱԿԱՐԳԻՉ<br />Ուսուﬓական կենտրոն</b></h1>

<p align=”center”><i>Ուսուﬓասիրեք հետևյալ ծրագրերը</i></p>

<li><p align=”center”><a href=”Excel.html”>MS Excel</a></p></li>

</ul>

</body>

</html>

9. Մենյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save հրամանով պահպանեք ծրագ-

րի կոդը՝ Save in դաշտում ընտրելով My Documents–ի ձեր դասարանին

հատկացված թղթապանակի նոր ստեղծված ենթաթղթապանակն ու

FIle Name դաշտում ներմուծելով Lab_2_5_*.html անվանումը։

10. Մտեք որևէ բրաուզերի ﬕջավայր, ընտրեք Notepad խմբագրիչի ﬕ-

ջավայրում ձեր ստեղծած ֆայլն ու մնիկի ձախ սեղմակի կրկնակի

սեղմում կատարեք։ Եթե աﬔն ինչ ճիշտ եք կատարել, ապա էկրանին

կհայտնվի ձեր ստեղծած Web-էջը՝ MS Word և MS Excel հիպերտեքստե-

րով.

MS Word

MS Exel

§2.10. WEB-ԳՐԱՖԻԿԱ

Դժվար է Համացանցում շրջանառվող ինֆորմացիան պատկերացնել

առանց գրաֆիկական տարրերի՝ զանազան պատկերների, լուսանկարնե-

րի, տեսաերիզների։ WEB-էջերն առավել գրավիչ դարձնելու ﬕջոց լինելով՝

գրաֆիկական տարրերը WEB-փաստաթղթի անբաժանելի մաս են կազ-

մում։

WEB-էջում ներառված գրաֆիկական տարրերը պետք է բրաուզերների

կողﬕց ընդունելի ձևաչափ ունենան. WEB-գրաֆիկայում կիրառվող նման

ստանդարտ ձևաչափերից են Gif, jpeg և png գրաֆիկական ձևաչափերը։

Սրանք պատկերների արդյունավետ խտացում և ֆայլերի նվազագույն չա-

փեր են ապահովում, ինչը հնարավորություն է տալիս արդյունավետ կեր-

պով դրանք ցանցով փոխանցել։ Սովորաբար gif ձևաչափի պատկերները

կիրառում են տեքստի լոգոտիպերի, նկարների, թափանցիկ տարածքների,

անիմացիոն պատկերների, իսկ jpeg ձևաչափը՝ լուսանկարների պահպան-

ման համար։ Ասենք նաև, որ վերջերս առավել ﬔծ կիրառություն է ստա-

ցել png ձևաչափը, որը էական պարաﬔտրերով գերազանցում է gif և jpeg

ձևաչափերին։

Այժմ ծանոթանանք WEB-էջում գրաֆիկական տարրեր տեղադրելու հա-

մար HTML-ում կիրառվող որոշ ﬕջոցների։ Էջում պատկեր տեղադրելու

համար նախատեսված է <img> թէգը։ Մեկնարկի <img> թէգը պետք է նե-

րառի src հատկանիշը, որի արժեքը տեղադրվող պատկերի անվանուﬓ

ու հասցեն է։ Օրինակ՝ <img src=”c։\picture.jpg”> թէգով էջում կտեղադրվի C

կուտակիչի հիﬓային թղթապանակի picture անվանումով jpg ձևաչափի

պատկերը։

Բրաուզերն էջում պատկերը տեղադրում է իր իրական չափերով։ Այլ,

անհրաժեշտ չափերով տեղադրելու համար <img> թէգում նախատեսված

են width և height հատկանիշները, որոնցով սահմանվում են տեղադրվող

պատկերի համապատասխան լայնությունն ու բարձրությունը. անհրաժեշտ

չափերը տրվում են փիքսելներով։

Օրինակ՝ <img src=”c։\patker.jpg” width=”90px” height=”80px”>

Պատկերի չափերը կարելի է նշել նաև էկրանի չափերի հաﬔմատ՝ տո-

կոսներով։ Օրինակ՝ <img src=”c։\patker.jpg” width=”60%” height=”70%”>

Պատկերի չափերը ﬕշտ պետք է սահմանել, քանի որ դա բրաուզերին

հնարավորություն է տալիս էջը բեռնավորելիս քիչ ժամանակ ծախսել։

Քանի որ պատկերը տրվում է որպես պարբերության տեքստային տարր,

ապա անհրաժեշտ է սահմանել նաև տեքստում պատկերի դիրքը։ Դա կա-

տարվում է align հատկանիշի օգնությամբ, որը կարող է ընդունել հետևյալ

արժեքներից որևէ ﬔկը.

z bottom - պատկերի ստորին եզրը հավասարեցվում է տեքստային տո-

ղի հիմքին,

z middle - տողն անցնում է պատկերի կենտրոնով,

z top

- պատկերի վերին եզրը հավասարեցվում է տեքստային տողի

հիմքին,

z left

- պատկերը տեղադրվում է էջի ձախ մասում, իսկ հաջորդող

տեքստը՝ դրանից աջ,

z right

- պատկերը տեղադրվում է էջի աջ մասում, իսկ հաջորդող

տեքստը՝ դրանից ձախ։

Օրինակ՝ <img spr=”c։\patker.jpg” align=”top”>

Տեքստի և նկարի ﬕջև հեռավորությունը (փիքսելներով) կարելի է սահ-

մանել hspace (հորիզոնական) և vspace (ուղղաձիգ) հատկանիշների ﬕջո-

ցով։ Օրինակ՝

Ֆոնային պատկեր տեղադրելու համար կարելի է օգտվել body թէգի

background հատկանիշից, որի արժեքը պատկերի անվանուﬓ ու հասցեն

է։ Օրինակ՝

Ֆոնային պատկերը ﬕշտ ծածկում է բրաուզերի պատուհանը։ Եթե

պատկերի չափը փոքր է պատուհանի չափից, ապա պատուհանը կծածկվի

ֆոնային պատկերի պատճեններով։

Պատկերներով WEB-էջ ստեղծելիս պետք է հիշել, որ ﬕ շարք այցելու-

ներ էջը տեսնելու հնարավորություն չեն ունենա. այդ պատճառով խոր-

հուրդ է տրվում պատկերին կից այն նկարագրող այլընտրանքային տեքստ

տալ։ Այլընտրանքային տեքստը տրվում է որպես alt հատկանիշի արժեք։

Օրինակ՝

Մկնիկի ցուցիչը նման պատկերի վրա տեղադրելիս որոշ բրաուզերներ

ոչ ﬕայն ցուցադրում, այլև բարձրաձայնում են դրան կից այլընտրանքային

տեքստը։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ gif պատկերները պարունակում են 256, իսկ jpeg պատկերները` ﬕնչև

16 ﬕլիոն գունային երանգներ։

¾ Պատկերը տեքստից անկախ տեղադրելու համար կարելի է այն առան-

ձին պարբերությունում տեղադրել։

¾ Նկարի չափի և որակի համամասնությունը պահպանելու համար

Photoshop-ում պետք է ընտրել FileSave for Web & Devices հրամանն ու

առաջարկվող ձևաչափերից ընտրել անհրաժեշտը` ըստ պահանջվող

որակի և չափի։

1. WEB-էջերում գրաֆիկական ի՞նչ հիﬓական ձևաչափեր են

կիրառում։

2. Img թէգի ի՞նչ հատկանիշներ գիտեք։

3. Ինչի՞ համար է այլընտրանքային տեքստը։

Լաբորատոր աշխատանք

2.6

Աշխատանք պատկերների հետ

Այս աշխատանքը կատարելուց առաջ My Documents–ի ձեր դասարանին

հատկացված թղթապանակում թղթապանակ ստեղծեք։ Նախ բացեք ձեր

դասարանին հատկացված թղթապանակը, մնիկի ցուցիչը տեղադրեք

թղթապանակի որևէ ազատ մասում ու սեղﬔք աջ սեղմակը։ Բացված են-

թատեքստային ﬔնյուից ընտրեք New, ապա Folder հրամանները։ Ներմու-

ծեք ստեղծվող թղթապանակի Lab_2_6_* անվանումը, որտեղ *–ի փոխարեն

ներմուծեք ձեր դասամատյանի համարը։ Ստեղծված ենթաթղթապանա-

կում համակարգչի պատկերի որևէ ֆայլ պահպանեք Comp անվամբ և jpg

ձևաչափով։

1. Notepad տեքստային խմբագրիչի ﬕջավայր մտեք։

2. Մենյուի տողի File ենթաﬔնյուի Open հրամանով բացեք նախորդ լա-

բորատոր աշխատանքում պահպանած ֆայլը։

3. Մկնիկի ցուցիչը տեղադրեք բացված HTML-ծրագրի

<p align=”center” ><i>Ուսուﬓասիրեք հետևյալ ծրագրերը</i></p>

տողի ավարտի </p> թէգից առաջ և սեղﬔք ENTER ստեղնը։

4. Հաջորդ տող տեղափոխված ավարտի </p> թէգից առաջ ներմուծեք

<img src=”comp.jpg” width=”90px” height=”80px”> թէգը, որը էջ կբերի 90

փիքսել լայնությամբ և 80 փիքսել բարձրությամբ jpg ձևաչափի comp

նկարը։ Կստանանք հետևալ կոդը՝

<p align=”center”><i>Ուսուﬓասիրեք հետևյալ ծրագրերը</i>

5. Խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save հրամանով պահպա-

նեք ստացված ծրագրի կոդը՝ Save in դաշտում ընտրելով My Documents–ի

ձեր դասարանին հատկացված թղթապանակն ու FIle Name դաշտում

ներմուծելով Lab_2_6_*.html անվանումը, որտեղ *–ի փոխարեն ներմու-

ծեք ձեր դասամատյանի համարը։

6. Որևէ բրաուզերի ﬕջավայր մտեք, ընտրեք Notepad խմբագրիչի ﬕ-

ջավայրում ձեր ստեղծած ֆայլն ու մնիկի ձախ սեղմակի կրկնակի

սեղմում կատարեք։ Եթե աﬔն ինչ ճիշտ եք կատարել, ապա էկրանին

կտեսնեք նկար պարունակող հետևյալ Web-էջը.

MS Word

MS Exel

7. Պատկերի դիրքը տեքստում սահմանելու համար Notepad տեքստային

խմբագրիչի ﬕջավայրում <img> ﬔկնարկի թէգում ավելացրեք align

հատկանիշը, և որպեսզի տողն անցնի պատկերի կենտրոնով՝ հատ-

կանիշին վերագրեք middle արժեքը. <img src=”comp.jpg” width=”90px”

height=”80px” align=”middle”> ։

8. Տեքստային խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save հրամա-

նով պահպանեք ստեղծված ծրագիրը։

9. Բրաուզերի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Open հրամանով կրկին

բացեք ծրագիրը։ Արդյունքում էկրանին բերված համակարգչի պատ-

կերը կստանա հետևյալ տեսքը.

10. Պատկերին այլընտրանքային տեքստ կցելու համար <img> ﬔկնարկի

թէգում ավելացրեք alt հատկանիշն ու դրան վերագրեք այլընտրան-

քային տեքստ ներկայացնող Computer արժեքը՝ հետևալ կերպ.

11.

Եթե աﬔն ինչ ճիշտ եք կատարել, ապա ծրագրի կոդը պետք է ստա-

նա հետևյալ տեսքը.

<html>

<head><title> Համակարգչային ուսուցում </title></head>

<h1 align=”center”><b>ՀԱՄԱԿԱՐԳԻՉ<br />Ուսուﬓական կենտրոն</b></h1>

<p align=”center” ><i>Ուսուﬓասիրեք հետևյալ ծրագրերը</i>

<img src=”comp.jpg” width=”90px” height=”80px” align=”middle”

alt=”Computer”></p>

<li><p align=”center”><a href=”Excel.html”>MS Excel</a></p></li>

</ul>

</body>

</html>

12.

Notepad տեքստային խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save

հրամանով պահպանեք ծրագիրը։

13.

Խնդիրների վահանակի օգնությամբ կրկին մտեք բրաուզերի ﬕջա-

վայր ու F5 ստեղնով աշխատացրեք գրված ծրագիրը. մնիկի ցուցի-

չը համակարգչի նկարի շրջակայքում տեղադրելիս կտեսնեք Computer

տեքստը.

14. Ավարտեք աշխատանքը՝ տեքստային խմբագրիչն ու բրաուզերը փա-

կելով։

§2.11. ԱՂՅՈՒՍԱԿՆԵՐ

WEB-էջերում հաճախ է անհրաժեշտ լինում տվալներն արտածել որոշա-

կի փոխդասավորվածությամբ։ Դրա համար նպատակահարմար է աղու-

սակներ կիրառել։

HTML-ում աղուսակ կարելի է ստեղծել <table> զույգ թէգի օգնությամբ։

Այն կարող է ինչպես աղուսակի վերնագիր, այնպես էլ տողեր և սյուներ

պարունակել։ Վերնագիրը տրվում է <caption>, իսկ տողերը՝ <tr> զույգ թէգե-

րի օգնությամբ։

Աղ ուսակի յուրաքանչյուր տող բջիջներ է պարունակում։ Վերնագրում

բջիջները տրվում են <th>, իսկ տողերում՝ <td> զույգ թէգերի կիրառմամբ։

Օրինակ՝

<table>

ծրագրի կատարման արդյունքում կստա-

նանք երկու տող և երեք սյուն պարունա-

<tr>

կող աղուսակ, որի վերնագիրը aaa է, իսկ

բջիջներում պահվել են x1, x2, ..., x6 գրա-

ռուﬓերը՝

</tr>

aaa

<tr>

x1 x2 x3

x4 x5 x6

</tr>

</table>

Աղ ուսակի յուրաքանչյուր բջիջ կարող է ցանկացած տեքստ, պատկեր

կամ նույնիսկ ներդրված աղուսակ պարունակել։ Եթե բջիջների չափերը

նախապես սահմանված չեն, ապա այդ չափերը կարգավորվում են ավտո-

մատ՝ դրանցում առկա տվալներից կախված։

Աղ ուսակի տողերով և սյուներով կազմվող ցանցի գծերն առանց հրա-

հանգի չեն ցուցադրվում։ Ցուցադրելու համար պետք է օգտվել table թէգի

border հատկանիշից, որի արժեքը գծի հաստությունն է (փիքսելներով)։ Վե-

րը բերված աղուսակի դեպքում <table> ﬔկնարկի թէգի փոխարեն գրելով

<table border=”1px”> ՝ կստանանք.

aaa

Եթե աղուսակի տեղակայման դիրքը չի նշվում, ապա այն տեղադրվում

է բրաուզերի պատուհանի ձախ եզրից սկսած։ Էկրանին աղուսակի հո-

րիզոնական դիրքը տալու համար նախատեսված է align հատկանիշը, որը

կարող է ընդունել հետևյալ արժեքներից որևէ ﬔկը. left - ձախ եզրում,

right - աջ եզրում, center - կենտրոնում։ Օրինակ՝ <table align=”center”> ։

<td> թէգի կիրառման դեպքում բջիջի ներսում տեքստը հավասարեցվում

է ըստ ձախ եզրի, իսկ <th> թէգի կիրառման դեպքում՝ ըստ կենտրոնի և

ﬕաժամանակ սահմանվում է տառատեսակի թավ ձևը։ Երկու թէգերի դեպ-

քում էլ align հատկանիշով կարելի է փոխել արտածվող տվալների հորի-

զոնական հավասարեցման ձևը՝ դրան վերագրելով հետևյալ արժեքներից

որևէ ﬔկը. left - ըստ ձախ եզրի, right - ըստ աջ եզրի, center - ըստ կենտ-

րոնի։

valign հատկանիշի օգնությամբ կարելի է աղուսակի բջիջներում տվալ-

ների հավասարեցուﬓ իրականացնել ուղղաձիգ ուղղությամբ։ Այս հատ-

կանիշը կարող է ընդունել հետևյալ հնարավոր արժեքները. top - ըստ բջջի

վերին եզրի, bottom - ըստ բջջի ստորին եզրի, middle - ըստ բջջի կենտրոնի։

Օրինակ՝

Աղուսակի լայնության ու բարձրության չափերը կարելի է սահմանել

width և height հատկանիշների ﬕջոցով։ Օրինակ՝

Աղուսակի չափերը կարելի է տալ նաև էկրանի չափերի նկատմամբ՝

տոկոսներով։ Օրինակ՝

Բարդ կառուցվածքով աղուսակներ ստեղծելու համար կիրառվում են

colspan և rowspan հատկանիշները, որոնք օգտագործվում են <td> թէգում։

colspan հատկանիշով նշված քանակությամբ սյուները ﬕավորվում են

ﬔկ բջիջում։ Օրինակ՝

<html>

<head><title>table</title></head>

Բերված օրինակում table թէգի

<body>

<td colspan=4>x</td> տարրով առա-

ջին տողի չորս սյուները ներառվում

<tr>

են ﬔկ բջիջում, որը պարունակում

է x գրառումը։ Արդյունքում կունե-

նանք հետևյալ աղուսակը.

</table>

</body>

</html>

Այժմ դիտենք հետևալ ծրագրային կոդը.

<html>

Ինչպես տեսնում եք՝

<td

<head><title>table</title></head>

colspan=2>x</td> և

<td colspan=2>y</

<body>

td> թէգերի շնորհիվ ﬕավորվել են

2-ական սյուներ՝ x և y գրառուﬓե-

<tr>

րի համար։ Արդյունքում կստացվի

հետևյալ աղուսակը.

</tr>

<tr>

rowspan հատկանիշով նշված քա-

նակությամբ տողերը ﬕավորվում

</tr>

են ﬔկ բջիջում։

</table>

Դիտենք հետևյալ օրինակը՝

</body>

</html>

<html>

<head><title>table</title></head>

<body>

<tr>

</tr>

<tr>

</tr>

</table>

</body>

</html>

Այստեղ <td rowspan=”2”>x</td> տարրն ապահովում է երկու տողերի ﬕա-

վորումը ﬔկ բջիջում, որտեղ պահվել է x գրառումը։ Արդյունքում կստացվի

հետևյալ աղուսակը.

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ WEB-էջում աղուսակների օգնությամբ կարելի է ﬔնյուի տող ստեղ-

ծել։

1. Ի՞նչ նպատակով են օգտագործում <tr> թէգը։

2. Ի՞նչ նպատակով են օգտագործում <td> թէգը։

3. Ո՞ր հատկանիշով են սահմանում աղուսակի գծի հաստու-

թյունը։

4. Աղուսակում տվալների հորիզոնական հավասարեցման ի՞նչ ձևեր

գիտեք։

Լաբորատոր աշխատանք

2.7

Աղուսակների ստեղծում

1. Մտեք Notepad տեքստային խմբագրիչի ﬕջավայր ու բացեք 2.5 լա-

բորատոր աշխատանքում ձեր կողﬕց պահպանված Excel անունով

HTML-փաստաթուղթը։

2. Փաստաթղթի հետևյալ երեք տողերը՝

<p align=”center”>Էլեկտրոնային աղուսակների պարունակությունը</p>

<p align=”center”>Էլեկտրոնային աղուսակների կիրառումը հաշվարկների

համար</p>

<p align=”center”>դիագրաﬓերի և աղուսակների կառուցում</p><br /><hr />

փոխարինեք հետևյալով.

<caption>MS Excel</caption>

<tr>

<td>Թեմայի անվանումը</td>

<td>նախատեսված ժամաքանակը</td>

</tr>

<tr>

<td>Էլեկտրոնային աղուսակների պարունակությունը</td>

</tr>

<tr>

<td>Էլեկտրոնային աղուսակների կիրառումը հաշվարկների համար</td>

</tr>

100

<tr>

<td>դիագրաﬓերի և աղուսակների կառուցում</td>

</table>

3. Notepad տեքստային խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save

հրամանով պահպանեք ծրագրի վերափոխված կոդը։

4. Որևէ բրաուզերով բացեք Excel.html ֆայլը։ Եթե աﬔն ինչ ճիշտ եք կա-

տարել, ապա էկրանին կտեսնեք հետևյալWEB-էջը.

ՎԵՐԱԴԱՐՁ ԳԼԽԱՎՈՐ ԷՋԻՆ

5. Ավարտեք աշխատանքը՝ փակելով տեքստային խմբագրիչն ու բրաու-

զերը։

§2.12. ՄՈՒԼՏԻՄԵԴԻԱ ՖԱՅԼԵՐԻՆ ՈՒՂՂՎԱԾ

ՀՂՈՒՄՆԵՐ

Մուլտիﬔդիա համակարգերի ստեղծումը հեղաշրջում մտցրեց մարդու

գործունեության շատ բնագավառներում։ Մուլտիﬔդիան համակարգչային

տեխնոլոգիա է, որը ﬕասնական համակարգի ﬔջ կարող է ﬕավորել ին-

ֆորմացիայի իրար հետ փոխկապակցված տարբեր ձևեր՝ տեքստ, ձայն,

պատկեր, տեսաֆիլմ, անիմացիա և այլն։ Մուլտիﬔդիա տեխնոլոգիանե-

րի կիրառումը կրթական համակարգում կարող է էականորեն բարձրաց-

նել ուսուցման որակը։ Հաստատված է, որ դրանց կիրառմամբ շարադրվող

նյութը բանավորի հաﬔմատ մոտ 100 անգամ ավելի մատչելի է դառնում։

Այժմ ցանկացած ժամանակակից համակարգիչ մուլտիﬔդիայի ծրագ-

րային ապահովում ունի։ Այն կիրառվում է տեսաֆիլﬔր դիտելու, երաժշ-

տություն լսելու, տարբեր սարքերից ձայնային ինֆորմացիա ձայնագրելու

համար և այլն։ Մուլտիﬔդիայի ծրագրային ապահովումը պահպանելու և

101

հետագայում վերարտադրելու համար նախատեսված սարքավորուﬓերը՝

ձայնային քարտը, CD-ROM սկավառակասարքը, կոմպակտ-սկավառակ-

ների (CD-R, CD-RW) ձայնագրման սարքավորուﬓերը, հեռուստատեսային

ազդանշաններ մշակելու և հաղորդուﬓեր ցուցադրելու (TV տյուներներ)

սարքավորուﬓերը, թվային տեսասկավառակները վերարտադրելու DVD

սկավառակամղիչները, խտացված տեսաինֆորմացիան մշակելու (MPEG

դեկոդեր) ﬕջոցները և այլն ներկայացնում են մուլտիﬔդիայի ապարա-

տային ապահովումը։

Ապարատային ապահովում ունենալու դեպքում ժամանակակից օպե-

րացիոն համակարգերից շատերը հնարավորություն են տալիս ոչ ﬕայն

օգտագործելու, այլև մուլտիﬔդիա-օբյեկտներ և փաստաթղթեր ստեղծելու

ու պահպանելու։

HTML-փաստաթղթում մուլտիﬔդիա-ֆայլ ներդնելու համար կիրառում

են <embed> առանձին թէգը. ծանոթանանք այս թէգի որոշ հատկանիշնե-

րին։

նած արժեքն այն մուլտիﬔդիա-ֆայլի հասցեն ու անունն է, որի վրա հղում

է կատարվել։ Օրինակ՝ <embed src=”music.mid”> ։

width և height հատկանիշներով սահմանվում են մուլտիﬔդիայի կառա-

վարման վահանակի չափերը, որոնք կարող են արտահայտված լինել ինչ-

պես փիքսելներով, այնպես էլ տոկոսներով։ Օրինակ՝ <embed src=”music.mid”

width=”250px” height=”220px”> ։

align հատկանիշով կարելի է սահմանել կառավարման վահանակի

դիրքը՝ տեքստի կամ այլ տարրերի նկատմամբ։ Այն կարող է ընդունել հե-

տևյալ արժեքներից որևէ ﬔկը. left՝ ըստ ձախ եզրի, right՝ ըստ աջ եզրի,

top՝ օբյեկտի վերին գծի հավասարեցում տեքստի վերին տողին, bottom՝

oբյեկտի ստորին գծի հավասարեցում տեքստի ստորին տողին, middle՝

օբյեկտի կենտրոնի հավասարեցում տեքստի տողի հիմքի (բազային) գծին,

absmiddle՝ օբյեկտի կենտրոնի հավասարեցում տողի ﬕջնակետին, baseline՝

օբյեկտի հավասարեցում տողի հիմքի գծով։ Օրինակ՝ align=middle։

autoload հատկանիշը նախատեսված է ֆայլը բեռնավորելու ռեժիմը տա-

լու համար։ Այն կարող է ընդունել true կամ false արժեքներից որևէ ﬔկը.

true՝ ավտոբեռնավորման համար, false՝ հակառակ դեպքում։

avtostart հատկանիշը կարող է ընդունել true կամ false արժեքներից որևէ

ﬔկը. true - մուլտիﬔդիա-ֆայլը վերարտադրվում է ավտոմատ, false - Play

կոճակի ﬕջոցով։

volume հատկանիշով սահմանվում է ձայնի բարձրությունը՝ տոկոսներով։

Օրինակ՝ volume=”50%”։ Ասենք, որ ոչ բոլոր բրաուզերներն են հնարավորու-

թյուն տալիս կարգավորելու ձայնի բարձրությունը։

stanttime հատկանիշով սահմանվում է ֆայլը վերարտադրելու ﬔկնար-

կային ժամանակը, իսկ endtime հատկանիշով՝ ավարտի ժամանակը։

102

WEB-էջում ձայնային ինֆորմացիայով ֆայլին կամ տեսաֆայլին կարելի

է դիﬔլ նաև հիպերհղման օգնությամբ։ Այստեղ ևս կարելի է <a> զույգ թէ-

գի օգնությամբ հիպերտեքստային հղում ստեղծել։ Թէգի href հատկանիշն

այս դեպքում պետք է ընդունի այն մուլտիﬔդիա օբյեկտի հասցեն ու ան-

վանումը, որի վրա հղում է կատարվել։ Օրինակ՝

<a href=”d1.mid”>Երաժշտություն</a>

թէգը Երաժշտություն բառը կդարձնի հիպերհղում, որի օգնությամբ ան-

ցում կկատարվի երաժշտություն ներկայացնող d1.mid ֆայլին։ Եթե համա-

կարգիչը ձայնային ֆայլեր վերարտադրելու ապարատային և ծրագրային

ապահովում ունի, ապա վերը բերված հիպերհղումը հնարավորություն

կտա լսելու d1 անվանումով mid ձևաչափի ֆայլը։ Նույն ձևով կարելի է տե-

սաֆայլին ուղղված հիպերհղում կազմակերպել։ Օրինակ՝

<a href=”d2.avi”>Տեսաֆիլմ</a>

թէգը Տեսաֆիլմ բառը կդարձնի հիպերհղում, որի օգնությամբ անցում կկա-

տարվի d2.avi ֆայլին՝ տեսաֆիլﬕն։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Մուլտիﬔդիա ծրագրային ﬕջոցները` Sound Recorder,, Volume Control,

Windows Media Player - Windows Media տեղակայված են Windows XP օպե-

րացիոն համակարգի Start գլխավոր ﬔնյուի Programs ենթաﬔնյուի

Accessories ենթաﬔնյուի Entertainment ենթաﬔնյուի ﬔջ։

1. Ի՞նչ է մուլտիﬔդիան։

2. Ի՞նչ է մուլտիﬔդիայի ծրագրային և ապարատային ապահո-

վումը։

3. Embed թէգի ի՞նչ հատկանիշներ գիտեք։

103

§2.13. CSS - ՈՃԵՐԻ ԿԱՍԿԱԴԱՅԻՆ ԱՂՅՈՒՍԱԿՆԵՐ

CSS-ը (Cascading Style Sheets) WEB-էջերի դիզայնը կարգավորելու տեխ-

նոլոգիա ընձեռող լեզու է, որն էականորեն հարստացնում է էջի արտա-

քին տեսքը ձևավորելու հնարավորություններն ու հեշտացնում դրա խմբա-

գրման գործընթացը։

Եթե հիպերտեքստի նշագրման HTML լեզուն հիﬓականում սահմանում է

WEB-էջի կառուցվածքը, ապա CSS-ը թույլատրում է ոճ սահմանել էջի յուրա-

քանչյուր օբյեկտի համար և այն պահպանել առանձին ֆայլում։ CSS-ի օգ-

նությամբ կարելի է կայքի էջերի որոշ պարաﬔտրեր (օրինակ՝ տառաչափը)

փոփոխել՝ անփոփոխ թողնելով սերվերում պահվող HTML փաստաթուղթը։

Անհրաժեշտության դեպքում կիրառողի բրաուզերը կարող է դիﬔլ CSS-ով

ստեղծված ոճերի ֆայլին և էջին անհրաժեշտ տեսք տալ։

CSS-ում սահմանվող ոճն ունի հետևյալ ընդհանուր գրելաձևը.

ընտրիչ

{

հատկանիշ1 ։ արժեք1;

հատկանիշ2 ։ արժեք2;

հատկանիշ3 ։ արժեք3;

}

Ընտրիչը HTML լեզվի թէգերի անվանուﬓերով կազմվող գրառում է, որը

որոշում է, թե WEB-էջի որ թէգերի համար և ինչպես է պետք կիրառել ձևա-

վոր փակագծերում բերված կանոնները։

Ընտրիչին հաջորդող {...} ձևավոր փակագծերում ընդգրկվում են ոճը

ներկայացնող կանոնները՝ բաժանված կետ-ստորակետերով (;)։ Կանոն-

ները տրվում են հատկանիշ։արժեք; գրառմամբ, որտեղ հատկանիշը WEB-էջի

դիզայնի որևէ բաղադրիչ է, արժեքը՝ տվալ բաղադրիչի հնարավոր ար-

ժեքներից որևէ ﬔկը։

CSS-ում ընտրիչ գրելու տարբեր ձևեր կան։ Ծանոթանանք ﬕ քանիսին.

z եթե ընտրիչում տրվի թէգի անվանումը, ապա սահմանված ոճը կկի-

րառվի WEB-էջում առկա բոլոր նման թէգերում։ Օրինակ՝ a {...} արտա-

հայտությամբ կազմված ոճը կկիրառվի տվալ WEB-էջում ընդգրկված

բոլոր հղուﬓերի դեպքում,

z եթե ընտրիչում իրարից ստորակետերով բաժանված ﬕ քանի թէգերի

անվանուﬓեր գրվեն, ապա սահմանված ոճը կկիրառվի թվարկված

բոլոր թէգերում։ Օրինակ՝ h1,h2,p {...} ոճը կկիրառվի WEB-էջում առկա

h1 և h2 մակարդակի բոլոր վերնագրերի ու պարբերությունների հա-

մար,

z եթե ընտրիչում իրարից բացատանիշերով բաժանված ﬕ քանի թէգե-

րի անվանուﬓեր գրվեն, ապա սահմանված ոճը կկիրառվի թվարկ-

104

ված հաջորդականությամբ ներդրվող վերջին բաղկացուցիչ թէգի

համար։ Օրինակ՝ p a {...} ոճը կկիրառվի պարբերություններում նե-

րառված բոլոր հղուﬓերի վրա,

z եթե ընտրիչը ներկայացվի ﬕայն * պայմանանշանով, ապա սահման-

ված ոճը կկիրառվի WEB-փաստաթղթի բոլոր տարրերի վրա։ Օրինակ՝

*{...} ոճը կկիրառվի WEB-էջի բոլոր թէգերի վրա։

CSS-ում կիրառվող շատ հրահանգներ նման են HTML-ի համապատաս-

խան հրահանգներին։ Օրինակ, WEB-էջի ֆոնի գույնը HTML-ում կարելի է

սահմանել <body bgcolor="#66CDAA">, իսկ CSS-ում՝ body

{background-color։

#66CDAA;} արտահայտությամբ։

Ոճ սահմանող ինֆորմացիան կարող է պահպանվել ինչպես առանձին

ֆայլում, այնպես էլ WEB-էջի անﬕջական կոդում։ CSS-ով ստեղծված ոճերի

նկարագրություններն առանձին ֆայլում իմաստ ունի պահպանել այն դեպ-

քում, եթե դրանք պետք է կիրառվեն ﬕ քանի WEB-էջերի համար։ Այդ նպա-

տակով անհրաժեշտ է որևէ տեքստային խմբագրիչի ﬕջավայրում CSS-ի

հրահանգներով նկարագրել անհրաժեշտ ոճերն ու ստեղծված ֆայլը պահ-

պանել WEB-սերվերի վրա, իսկ այդ ոճերը կիրառող WEB-էջերի կոդերում

դիﬔլ (հղում անել) այդ ֆայլին։

Այժմ HTML-ում CSS ոճերը կիրառելու երեք ﬔթոդներ քննարկենք։

Մեթոդ 1 (In-line - ներկառուցված). ոճերի աղուսակն այս դեպքում նկա-

րագրվում է HTML փաստաթղթի որևէ առանձին թէգի մարﬓում՝ CSS-ի style

հատկանիշի օգնությամբ։ Այս դեպքում ոճերի աղուսակի կանոնների ազ-

դեցության տիրույթը տվալ թէգն է։ Օրինակ՝ հետևյալ HTML ծրագրային

կոդում WEB-էջի ֆոնի գույնը սահմանվում է կարﬕր.

<html>

<head>

<title>Example</title>

</head>

</body>

</html>

Մեթոդ 2 (ներքին) - ոճերի աղուսակը նկարագրվում է HTML փաստաթղ-

թում, <style> և </style> թէգերի ﬕջև, որոնք իրենց հերթին գտնվում են փաս-

տաթղթի < head > և </head > թէգերի ﬕջև։ Ոճերի աղուսակի սահմանվող

կանոնների ազդեցության տիրույթն այժմ ամբողջ փաստաթուղթն է։ Այս

դեպքում WEB-էջի ֆոնի կարﬕր գույնը կսահմանվի հետևյալ կերպ.

105

<html>

<head>

<title>Example</title>

body {background-color։ red;}

</style>

</head>

<body>

</body>

</html>

Մեթոդ 3 (արտաքին) - ոճերի աղուսակը նկարագրվում է css ընդլայն-

մամբ առանձին ֆայլում։ HTML փաստաթղթից տվալ ֆայլի հղուﬓ իրակա-

նացվում է <link> թէգի օգնությամբ, որը տեղակայվում է header բաժնում,

այսինքն՝ <head> և </head> թէգերի ﬕջև.

Այս թէգի առաջին երկու պարաﬔտրերը պահեստավորված անվանում-

ներ են, որոնք բրաուզերին հայտնում են, որ այս էջում CSS-ի ֆայլ է օգտա-

գործվելու։ Երրորդ՝ href պարաﬔտրը հղում է կատարում ոճերի աղուսակը

պարունակող ֆայլին։ Օրինակ, ոճերի աղուսակը պահպանող style.css ֆայ-

լին կարելի է հղում կատարել HTML կոդի հետևյալ տողով.

Այս հղումը բրաուզերին հուշում է, որ WEB-էջը խմբագրելու համար պետք

է օգտագործի style.css ֆայլում պահպանված կանոնները։ Նման մոտեցումը

հնարավորություն է տալիս բավականաչափ ժամանակ տնտեսել, եթե ոչ

ﬔկ, այլ WEB-կայքի բազմաթիվ էջերում է անհրաժեշտ փոփոխություններ

մտցնել (նկ. 2.6.)։ Օրինակ՝ եթե WEB-կայքի ﬕ քանի էջերում է անհրաժեշտ

ֆոների գույները փոխել, ապա կարիք չկա համապատասխան բոլոր էջե-

րի HTML փաստաթղթերում փոփոխություններ մտցնել. հերիք է փոփոխել

ﬕայն ոճերի աղուսակի կոդը։

style.css

HTML փաստաթղթեր

Ոճերի արտաքին աղուսակում առկա

փոփոխություններն ազդում են բոլոր

HTML փաստաթղթերի վրա:

Նկ. 2.6. HTML փաստաթղթերի հղուﬓերը ոճերի ﬕևնույն աղուսակին

106

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ CSS-ում կարելի է ﬔկնաբանություններ ավելացնել, դրանք /* և */

պայմանանշանների ﬕջև առնելով։

¾ Եթե ոճերի աղուսակը պահպանող ֆայլն այն սերվերի վրա է, որ-

տեղ պահպանվում են նաև տվալ ֆայլին հղում ունեցող WEB-փաս-

տաթղթերը, ապա <link> թէգի հref պարաﬔտրը կարող է պարունակել

այդ ֆայլի հարաբերական հասցեն, հակառակ դեպքում` լրիվ հասցեն։

1. Ի՞նչ է CSS-ը։

2. CSS-ը HTML-ում կիրառելու ի՞նչ ﬔթոդներ գիտեք։

3. Ոճերի աղուսակը արտաքին ֆայլում նկարագրելու դեպ-

քում HTML փաստաթղթից CSS ֆայլին կատարվող հղումը

որտե՞ղ է պետք տեղադրել։

Լաբորատոր աշխատանք

2.8

Էջերի ոճերի տեղակայման

ﬕջոցները

CSS-ին առնչվող լաբորատոր աշխատանքները կատարելուց առաջ My

Documents–ի ձեր դասարանին հատկացված թղթապանակում ենթաթղ-

թապանակ ստեղծեք։ Դրա համար բացեք ձեր դասարանին հատկացված

թղթապանակը, մնիկի ցուցիչը տեղադրեք թղթապանակի որևէ ազատ

մասում ու սեղﬔք աջ սեղմակը։ Բացված ենթատեքստային ﬔնյուից ընտ-

րեք New, ապա Folder հրամանները։ Ներմուծեք ստեղծված թղթապանա-

կի CSS_* անվանումը, որտեղ *–ի փոխարեն ներմուծեք ձեր դասամատյանի

համարը։

1. Ընտրեք համակարգիչ պատկերող որևէ նկար ու այն computer.png ան-

վանումով պահպանեք ստեղծված թղթապանակում։

2. Start գլխավոր ﬔնյուի Programs ենթաﬔնյուի Accessories ենթաﬔնյուի

Notepad հրամանով համանուն տեքստային խմբագրիչի ﬕջավայր

մտեք։

3. Ներմուծեք հետևյալ կոդը.

107

<html>

<head>

</head>

<body>

<tr>

<h1>ՀԱՄԱԿԱՐԳԻՉ </h1>

<h1>Ուսուﬓական կենտրոն</h1>

</td>

</tr>

<li><a href=”#”> MS Excel</a></li>

</ol>

</td>

<td>

<h2>Microsoft Office</h2>

<p>Այս էջը նվիրված է գրասենյակային Microsoft Office

բազմաֆունկցիոնալ փաթեթին:</p>

</td>

</tr>

<tr>

</td>

</tr>

</table>

</body>

</html>

4. Ներմուծված փաստաթուղթը պահպանելու նպատակով ընտրեք ﬔ-

նյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save As հրամանը։

5. Բացված պատուհանի Save as type դաշտում ընտրեք All files տարբերա-

կը։

6. Հայերենով գրված տեքստը պահպանելու համար Encoding դաշտում

ընտրեք UTF-8 տարբերակը։

7. Save in դաշտում ընտրեք My Documents–ի ձեր դասարանին հատկաց-

ված թղթապանակը։

8. FIle Name դաշտում ներմուծեք Index.html անվանումը։

108

9. Ընտրեք Notepad տեքստային խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔ-

նյուի New հրամանը։

10.

Ներմուծեք հետևյալ կոդը.

table, td{

border: 1px solid green;

}

11.

Ներմուծված փաստաթուղթը պահպանելու նպատակով ընտրեք ﬔ-

նյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save As հրամանը։

12.

Save in դաշտում ընտրեք My Documents–ի ձեր դասարանին հատկաց-

ված թղթապանակը։

13.

FIle Name դաշտում ներմուծեք Style.css անվանումը։

14.

Start գլխավոր ﬔնյուի Internet Explorer հրամանով կամ

գործիքով

Internet Explorer-ի ﬕջավայր մտեք։

15.

Ընտրեք ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Open հրամանը։

16.

Սեղﬔք Browse կոճակը, բացված պատուհանի Look in դաշտում ընտ-

րեք Notepad խմբագրիչի ﬕջավայրում ձեր ստեղծած Index.html ֆայլն

ու սեղﬔք Open կոճակը։

17.

Ֆայլի հասցեին վերաբերող հարցումը հաստատեք OK կոճակով և էկ-

րանին կհայտնվի ոճերի աղուսակ կիրառող ձեր առաջին WEB-էջը.

18. Ավարտեք աշխատանքը՝ տեքստային խմբագրիչն ու բրաուզերը փա-

կելով։

109

§2.14. ԳՈՒՅՆ ԵՎ ՖՈՆ

CSS-ը հնարավորություն է տալիս հեշտությամբ սահմանել WEB-էջի տար-

րերի գույնն ու ֆոնը։ Ընդ որում, ֆոնը կարելի է տալ նաև պատկերի տես-

քով։

WEB-էջի տարրերի ու ֆոնի գույնը սահմանելու նպատակով CSS-ի ﬕ

շարք հատկանիշներ դիտարկենք։

color հատկանիշը նկարագրում է տարրի գույնը։ Օրինակ, եթե անհրա-

ժեշտ է փաստաթղթի h1 մակարդակի բոլոր վերնագրերը սահմանել կար-

ﬕր, ապա HTML-ի <h1> տարրի համար կարելի է գրել.

h1 {color։#ff0000;}

background-color հատկանիշը նկարագրում է տարրի ֆոնի գույնը։ Քա-

նի որ HTML փաստաթղթի ողջ պարունակությունը ներառվում է <body> թէ-

գում, ապա ամբողջ էջի ֆոնի գույնը փոփոխելու համար background-color

հատկանիշը պետք է կիրառել <body> թէգի վրա։ Այդ հատկանիշը կարելի

է կիրառել նաև այլ տարրերի համար, այդ թվում վերնագրերի ու տեքս-

տի վրա։ Ստորև բերված օրինակում ֆոնի տարբեր գույներ են կիրառվել

<body> և <h1> թէգերի վրա։

body {background-color։#FFCC66;}

h1 {color։ #990000;background-color։#FC9804;}

Բերված օրինակում <h1>-ի համար երկու հատկանիշներ են կիրառվել

(իրարից կետ-ստորակետով բաժանված)։

background-image հատկանիշն օգտագործվում է ֆոնային պատկեր տե-

ղադրելու համար։ Դրա համար անհրաժեշտ է <body> թէգում կիրառել back-

ground-image հատկանիշը և նշել ֆոնային նկարի անունն ու հասցեն։ Եթե

պատկերը տեղադրելու եղանակ չտրվի, ապա պատկերը հորիզոնական և

ուղղաձիգ ուղղություններով կրկնվելով՝ կծածկի ողջ էկրանը՝ սկսած վե-

րին ձախ անկունից։

Ստորև բերված օրինակում որպես ֆոնային պատկեր տեղադրվել է nk1.

gif նկարը։

body { background-color։ #FFCC66;

background-image։url(nk1.gif);}

h1 {color։ #990000;background-color։ #FC9804;}

Ֆոնային պատկերը տեղադրելու գործընթացը կարգավորվում է back-

ground-repeat հատկանիշով։ Աղուսակ 2.2-ում այս հատկանիշի 4 արժեքներ

են բերվել։

Օրինակ՝ ֆոնի պատկերը ﬕայն հորիզոնական ուղղությամբ կրկնե-

լու համար անհրաժեշտ է վերը բերված օրինակի կոդում background-image

հատկանիշից հետո ավելացնել background-repeat։ repeat-x; հրահանգը։

110

Աղուսակ 2.2

Արժեքը

Նկարագրությունը

background-repeat։ repeat-x

Պատկերը կրկնվում է հորիզոնական ուղղությամբ

background-repeat։ repeat-y

Պատկերը կրկնվում է ուղղաձիգ ուղղությամբ

background-repeat։ repeat

Պատկերը կրկնվում է հորիզոնական և ուղղաձիգ ուղղու-

թյուններով

background-repeat։ no-repeat

Պատկերը չի կրկնվում

background-attachment հատկանիշը հնարավորություն է տալիս ֆոնի

պատկերն անշարժացնել WEB-էջում, կամ էջի պարունակությանը համըն-

թաց շարժել։ Աղուսակ 2.3-ում այս հատկանիշի 2 արժեքներ են բերվել։

Աղուսակ 2.3

Արժեքը

Նկարագրությունը

Background-attachment։ scroll

Պատկերը տեղաշարժվում է էջի պարունակու-

թյանը համընթաց

Background-attachment։ fixed

Պատկերն անշարժ է

background-position հատկանիշը հնարավորություն է տալիս սահմանե-

լու ֆոնի պատկերի կոորդինատները (ֆոնի պատկերի դիրքը չսահմանելու

դեպքում այն տեղադրվում է էկրանի վերին ձախ անկունում)։ Հատկանիշի

արժեքը կարելի է նշել չափման որևէ ﬕավորով (background-position։ 3cm 4cm

օրինակի դեպքում պատկերը կտեղադրվի վերին ձախ անկունից 3սմ ձախ

և 4սմ ներքև), էկրանի լայնության տոկոսներով (background-position։ 40% 30%

օրինակի դեպքում պատկերը կտեղադրվի էկրանի վերին ձախ անկ ունից

էկրանի լայնության 40%-ի չափով աջ և 30%-ի չափով ներքև)։ Ֆոնի պատկե-

րի կոորդինատները սահմանելիս կարելի է կիրառել հատկանիշի հետևյալ

արժեքները. top (վերին), bottom (ստորին), center (կենտրոն), left (ձախ), right

(աջ)։ Օրինակ՝ background-position։right bottom հրահանգի համաձայն պատ-

կերը կտեղադրվի էկրանի ստորին աջ անկունում։

background հատկանիշի ﬕջոցով կարելի է ﬕ շարք հատկություններ

առավել համառոտ ձևակերպել։ Օրինակ՝

background-color։ #FFCC66;

background-image։ url(nk1y.gif);

background-repeat։ no-repeat;

background-attachment։ fixed;

background-position։ right bottom;

հրահանգները կարելի է ﬕավորել հետևյալ հրահանգի ﬔջ.

background։ #FFCC66 url(nk1.gif) no-repeat fixed right bottom;

111

Այս տարրն ունի հատկանիշների հետևյալ հերթականությունը.

z [background-color]

z [background-image]

z [background-repeat]

z [background-attachment]

z [background-position]

1. CSS-ում տարրերի ու ֆոնի գույնը սահմանելու ի՞նչ հատկա-

նիշներ գիտեք։

2. background-repeat հատկանիշի ի՞նչ արժեքներ գիտեք։

3. CSS-ը ֆոնի դիրքը սահմանելու ի՞նչ եղանակներ գիտեք։

Լաբորատոր աշխատանք

2.9

color և background

հատկանիշների կիրառում

1. Ֆոնի համար որևէ նկար ընտրեք ու այն fon.png անվանումով պահ-

պանեք ձեր ստեղծած CSS թղթապանակում։

2. Start գլխավոր ﬔնյուի Programs ենթաﬔնյուի Accessories ենթաﬔնյուի

Notepad հրամանով բացեք համանուն տեքստային խմբագրիչը։

3. Ընտրեք Notepad տեքստային խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔ-

նյուի Open հրամանն ու բացեք ձեր ստեղծած Style.css ֆայլը։

4. Ավելացրեք հետևյալ կոդը.

body{

background-image: url(fon.png);

background-repeat:repeat;

}

table{

width:900px;

background-color:#66CDAA;

}

112

5. Խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save հրամանով պահպա-

նեք խմբագրված փաստաթուղթը։

6. Մտեք որևէ բրաուզերի ﬕջավայր։ Ընտրեք Notepad խմբագրիչի ﬕ-

ջավայրում ձեր ստեղծած Index.html ֆայլն ու մնիկի ձախ սեղմակի

կրկնակի սեղմում կատարելով՝ էկրանին կտեսնեք ստորև բերված

WEB-էջը՝ ձեր ընտրած ֆոնի նկարով.

7. Ավարտեք աշխատանքը՝ փակելով տեքստային խմբագրիչն ու բրաու-

զերը։

§2.15. ՏԵՔՍՏԻ ՁԵՎԱՎՈՐՈՒՄ

WEB-էջի տեքստը ձևավորելու գործընթացում տառաշարի պարաﬔտրե-

րը ճիշտ սահմանելը կարևոր նշանակություն ունի։ CSS-ի այդ նպատակին

ուղղված որոշ հատկանիշներ ուսուﬓասիրենք։

font-family հատկանիշը հնարավորություն է տալիս WEB-էջի կամ դրա

առանձին տարրերի համար տառատեսակների ցանկալի առաջնահերթու-

թյուն սահմանել։ Եթե թվարկված տառատեսակներից առաջինը կայքից

օգտվողի համակարգչում չկա, ապա փորձ է արվում կիրառել սահմանված

առաջնահերթության ցուցակի հաջորդ հերթական տառատեսակը և այլն։

Օրինակ.

h1 {font-family։ arial, "times new roman", sans-serif;}

հրահանգի արդյունքում <h1> վերնագրերը կցուցադրվեն arial տառատե-

սակով։ Կայքից օգտվողի համակարգչում այդ տառատեսակի բացակայու-

113

թյան դեպքում կօգտագործվի times new roman տառատեսակը։ Առաջին

երկու տառատեսակների բացակայության դեպքում՝ sans-seif ընտանիքի

տառատեսակը։ Տառատեսակի անվան ﬔջ բացատանիշերի առկայության

դեպքում այն պետք է առնել չակերտների ﬕջև։

font-style հատկանիշով սահմանվում է տառաշարի ձևը՝ normal, italic կամ

oblique։ Վերջինս կառուցվածքով normal ձևն է՝ որոշակի թեքությունով։

Օրինակ`

h2 {font-family։ arial, serif; font-style։italic;}

հրահանգի արդյունքում <h2> վերնագրերը կցուցադրվեն arial կամ serif տա-

ռատեսակով և կընդունեն շեղ ձև։

font-weight հատկանիշով սահմանվում է տառաշարի հաստության աս-

տիճանը։ Հատկությունը կարող է ընդունել normal և bold արժեքներից որևէ

ﬔկը։ Օրինակ`

p {font-family։ arial, verdana, sans-serif;}

td {font-family։ arial, verdana, sans-serif; font-weight։bold;}

Որոշ բրաուզերներ կարող են աշխատել նաև թվային արժեքների հետ։

Այս դեպքում տառաշարի հաստության աստիճանը կարող է ընդունել 100,

200, 300, ..., 900 արժեքներից որևէ ﬔկը։

font-size հատկանիշով սահմանվում է տառաշարի չափը, որը տրվում է

բացարձակ և հարաբերական ﬔծություններով։

Բացարձակ ﬔծությունը կարելի է նշել հետևյալ պահեստավորված բա-

ռերից որևէ ﬔկով.

z xx-small - փոքրագույն,

z x-small - շատ փոքր,

z small - փոքր,

z medium - ﬕջին,

z large - ﬔծ,

z x-large - շատ ﬔծ,

z xx-large - ﬔծագույն։

Օրինակ՝ p{font-size։ x-large;}։

Բացարձակ ﬔծությունը կարելի է նաև նշել՝ օգտագործելով CSS-ում չա-

փի ընդունված ﬕավորները՝ px (փիքսել), pt (կետաչափ), in (դյույմ), cm (սան-

տիﬔտր), mm (ﬕլիﬔտր)։ Օրինակ՝ p{font-size։ 14pt;}։

Չափի հարաբերական ﬔծությունը կարելի է տալ հետևյալ պահեստա-

վորված բառերից որևէ ﬔկով.

z larger - սահմանված չափից ﬔծ,

z smaller - սահմանված չափից փոքր,

կամ սահմանված չափի տոկոսով (%)։ Օրինակ՝ p{font-size։ 200%;}, h{font-

size։larger;}։

114

Այստեղ ևս font հատկանիշի ﬕջոցով կարելի է ﬕ շարք հատկանիշներ

գրել կրճատ տեսքով։ Օրինակ`

p {

font-style։ italic;

font-weight։ bold;

font-size։ 30px;

font-family։ arial, sans-serif;

}

հրահանգները կարելի է ﬕավորել ﬔկ հրահանգի ﬔջ.

p{font։ italic bold 30px arial, sans-serif;}

Այժմ ծանոթանանք CSS-ի տեքստ ձևավորելու որոշ հնարավորություն-

ներին։

text-indent հատկանիշը հնարավորություն է տալիս սահմանել պարբե-

րության առաջին տողի սկիզբը (նման հնարավորություն HTML-ում չկա)։

Օրինակ՝ p {text-indent։ 2cm;} հրահանգի արդյունքում բոլոր պարբերու-

թյունները կսկսվեն 2 սմ խորքից։

text-align հատկանիշը հնարավորություն է տալիս սահմանել տեքստը

հավասարեցնելու եղանակը. left (ըստ ձախ եզրի), right (ըստ աջ եզրի), cen-

tred (ըստ կենտրոնի) կամ justify (ըստ ձևաչափի)։

Օրինակ՝ td {text-align։left;} հրահանգի արդյունքում աղուսակի բջիջների

պարունակությունները կհավասարեցվեն ըստ ձախ եզրի։

text-decoration հատկանիշը նախատեսված է տեքստը գեղարվեստորեն

ձևավորելու համար։ Այն կարող է ընդունել հետևյալ արժեքներից որևէ ﬔ-

կը.

z none — գեղարվեստական ձևավորում չի իրականացվում,

z underline — յուրաքանչյուր տող ընդգծվում է ներքևից,

z overline — յուրաքանչյուր տող ընդգծվում է վերևից,

z line-through —յուրաքանչյուր տող պատկերվում է ջնջված,

z blink — տեքստը թարթում է։

Օրինակ`

h1 {text-decoration։underline;}

h2 {text-decoration։overline;

}

հրահանգի արդյունքում <h1> մակարդակի վերնագրերը կլինեն ընդգծված

ներքևից, իսկ <h2> վերնագրերը՝ վերևից։

letter-spacing հատկանիշը հնարավորություն է տալիս սահմանել տառե-

րի ﬕջև ցանկալի հեռավորությունները։ Օրինակ՝ p {letter-spacing։ 4px;} հրա-

հանգի արդյունքում պարբերությունների տառերի ﬕջև 4 փիքսել հեռավո-

րություն կսահմանվի։

115

word-spacing հատկանիշը հնարավորություն է տալիս սահմանել տեքս-

տի բառերի ﬕջև ցանկալի հեռավորությունը։ Օրինակ՝ h1{word-spacing։2mm}

հրահանգի արդյունքում <h1> մակարդակի վերնագրերում բառերի ﬕջև

2 մմ հեռավորություն կսահմանվի։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ font-variant հատկանիշը կարող է ընդունել normal կամ small-caps ար-

ժեքներից որևէ ﬔկը։ Ընդ որում, small-caps-ի դեպքում ստեղների

ստորին դիրքերում գտնվող տառերի փոխարեն փոքր չափի ﬔծա-

տառեր կկիրառվեն։

1. CSS-ում տառաշարի հետ աշխատելու ի՞նչ հատկանիշներ

գիտեք։

2. CSS-ում տեքստ ձևավորելու ի՞նչ հատկանիշներ գիտեք։

Լաբորատոր աշխատանք

2.10

Տեքստի ձևավորում

1. Start գլխավոր ﬔնյուի Programs ենթաﬔնյուի Accessories ենթաﬔնյուի

Notepad հրամանով բացեք համանուն տեքստային խմբագրիչը։

2. Ընտրեք Notepad տեքստային խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔ-

նյուի Open հրամանը և բացեք ձեր ստեղծած Style.css ֆայլը։

3. Ֆայլի վերջում ավելացրեք հետևյալ կոդը.

h1{

font-weight: bold;

font-size: 30px;

color: #ffffff;

text-align:center;

}

116

h2{

font-style: italic;

font-size: 22px;

color: #006400;

}

h3{

font-size: 16px;

color: green;

text-align:center;

}

p,li{

font-size: 20px;

4. Խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save հրամանով պահպա-

նեք խմբագրված փաստաթուղթը։

5. Մտեք որևէ բրաուզերի ﬕջավայր։ Ընտրեք Notepad խմբագրիչի ﬕ-

ջավայրում ձեր ստեղծած Index.html ֆայլն ու մնիկի ձախ սեղմակի

կրկնակի սեղմում կատարեք։ Եթե աﬔն ինչ ճիշտ եք կատարել, ապա

էկրանին կտեսնեք ստորև բերված WEB-էջը.

6. Ավարտեք աշխատանքը՝ փակելով տեքստային խմբագրիչն ու բրաու-

զերը։

117

§2.16. ԲԼՈԿԱՅԻՆ ՄՈԴԵԼ

Բրաուզերները HTML-փաստաթղթի յուրաքանչյուր թէգ մշակում են որ-

պես որոշակի բովանդակությամբ ուղղանկ ուն տիրույթ, որը կարող է պա-

րունակել տեքստ, պատկերներ, այլ թէգեր և այլն։ WEB-էջը ձևավորվում է

տարբեր հատկություններ ունեցող նման ուղղանկ ուն բլոկներով (նկ. 2.7.)։

WEB-էջի ձևավորման այսպիսի մոդելն անվանում են բլոկային։

Արտաքին բացատ

Եզրագծային շրջանակ

Ներքին բացատ

Պարունակություն

Նկ. 2.7. Տարրի բլոկը

Բլոկային մոդելում արտաքին բացատը դատարկ տարածք է, որը տար-

րերն իրարից տարանջատում է։ Նման արտաքին տարածք է, օրինակ՝

պարբերություններն իրարից բաժանող ﬕջակայքը։

Եզրագծային շրջանակը (այսուհետ՝ շրջանակ) տարրը շրջափակող եզ-

րագիծն է։

Ներքին բացատը պարունակության և եզրագծի ﬕջև առկա ազատ տա-

րածքն է։

Պարունակությունը տարրի բովանդակությունն է։

Արտաքին և ներքին բացատները հատկություններով տարբերվում են։

Եթե տարրի ֆոնը (background) սահմանվի, օրինակ՝ դեղին, ապա թե՛ բո-

վանդակության տարածքը և թե՛ ներքին բացատը դեղին գույն կստանան,

ﬕնչդեռ արտաքին բացատը, դրսում գտնվելով, ﬕշտ «թափանցիկ» կլինի

(նկ. 2.8.)։

Արտաքին և ներքին բացատները դատարկ տարածություն են ստեղծում

բլոկի «ﬕջուկի»՝ տարրի շուրջը։ Տարրի պարունակության և շրջանակի ﬕ-

ջև բացատ ստեղծելու համար օգտագործվում է padding, իսկ արտաքին

բացատի համար՝ margin հատկությունները։ Յուրաքանչյուր տարրի հա-

մար առանձին-առանձին կարելի է նշել իր

118

արտաքին բացատի չափերը՝

margin-top

վերևից,

margin-right

աջից,

margin-bottom

ներքևից,

margin-left

ձախից

և ներքին բացատի չափերը՝

padding-top

վերևից,

padding -right

աջից,

padding -bottom

ներքևից,

padding -left

ձախից։

Արտաքին բացատ

Եզրագծային շրջանակ

Ներքին բացատ

Պարունակություն

Նկ. 2.8. Տարրի բլոկի օրինակ

Օրինակ՝ արտաքին բացատի չափերը կարելի է նշել հետևյալ կերպ.

margin-top։ 20px;

margin-right։ 15px;

margin-bottom։ 20px;

margin-left։ 30px;

Չափերի նույն տվալները կարելի է սահմանել նաև հետևյալ կրճատ

գրելաձևով.

margin։ 20px 15px 20px 30px;

Ներքին բացատի չափերը padding-ի ﬕջոցով նույնպես սահմանվում է

padding-top։ 20px;

padding-right։ 30px;

padding-bottom։ 40px;

padding-left։ 50px;

օրինակի համաձայն. այստեղ ևս կարելի է կրճատ գրելաձև կիրառել.

119

padding։ 20px 30px 40px 50px;

Օրինակ՝ h1 և h2 մակարդակի վերնագրերի համար սահմանենք ֆոնի

գույներն ու վերնագրերի շուրջը եղած դաշտերի (ներքին բացատի) չափե-

րը.

h1 {

background։ yellow;

padding։ 20px 30px 40px 50px;

}

h2 {

background։ orange;

padding-left։120px;

}

Տարրի բլոկային մոդելում շրջանակը տարվում է սովորական գծով և տար-

րը բոլոր կողﬔրից եզրագծելով՝ նշում է դրա սահմանները։

CSS-ում շրջանակները տրվում են border հատկանիշի ﬕջոցով, որտեղ

նշվում են տարվող գծի հաստությունը, ձևն ու գույնը՝ համապատասխա-

նաբար border-width, border-style և border-color հատկանիշներով։

border-width հատկանիշը կարող է ընդունել thin, medium, thick արժեքնե-

րից որևէ ﬔկը կամ որևէ թվային արժեք՝ փիքսելներով (նկ. 2.9.)։

Նկ. 2.9. Շրջանակի գծի հաստության օրինակներ

Շրջանակի համար տրվող border-color հատկանիշը կարող է գույնի հա-

մար ընդունելի որևէ արժեք ստանալ, օրինակ, "#123456", "rgb(123,123,123)"

կամ "yellow"։

Շրջանակի border-style հատկանիշով սահմանվող գծի տիպը կարող է

ընդունել solid, dotted, dashed, double, groove, ridge, inset կամ outset արժեքներից

որևէ ﬔկը (նկ. 2.10.)։ Եթե շրջանակի տիպը չի սահմանվել, ապա border-style

հատկանիշը կընդունի solid արժեքը։

Նկ. 2.10. Շրջանակի տիպեր

120

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Եթե margin և padding հատկանիշներում նշվի իրարից բացատանի-

շով բաժանված երկու արժեք, ապա դրանցից առաջինը կվերագրվի

դաշտի վերին և ստորին, իսկ երկրորդը` ձախ և աջ չափերին։ Իսկ

եթե նշվի երեք արժեք, ապա դրանցից առաջինը կվերագրվի դաշտի

վերին, երկրորդը` ձախ և աջ, երրորդը` ստորին չափերին։

1. Ի՞նչ է բլոկային մոդելը։

2. CSS-ում margin հատկանիշով ի՞նչ պարաﬔտրեր են սահ-

մանվում։

3. CSS-ում padding հատկանիշով ի՞նչ պարաﬔտրեր են սահ-

մանվում։

4. Շրջանակի ի՞նչ պարաﬔտրեր գիտեք։

§2.17. ՏԱՐՐԻ ՉԱՓԻ ՈՒ ԴԻՐՔԻ ՍԱՀՄԱՆՈՒՄԸ

HTML-ում սովորեցինք աղուսակների օգնությամբ հնարավորինս կար-

գավորել WEB-էջի դիզայնը։ Այդ առումով CSS-ը առավել ﬔծ հնարավորու-

թյուններ է ընձեռում։ Այստեղ հնարավորություն ունենք ճշգրտորեն սահ-

մանելու տարրերի չափերն ու դիրքը։

Տարրի լայնությունը կարելի է սահմանել width, իսկ բարձրությունը՝

height հատկանիշով։ Այս հատկանիշները կարող են ընդունել auto արժեք,

որի դեպքում տարրի չափը որոշվում է իր բովանդակությամբ (տարրի չա-

փը սահմանելու այս ձևն է ընտրվում, եթե չափը բացահայտ չի տրվում)։

width և height հատկանիշների համար որպես չափման ﬕավոր կարելի

է կիրառել.

% - տարրի չափը տրվում է նախասահմանված չափի տոկոսներով,

- տարրի չափը տրվում է փիքսելներով (կարելի է նշել նաև CSS-ում

ընդունված չափման այլ ﬕավորներ)։

Դիտարկենք հետևյալ օրինակները.

121

.box1

բլոկի լայնությունը

{

կընդունվի 300 փիքսել,

width: 300px;

իսկ բարձրությունը` ըստ

border: 1px solid red;

բովանդակության

background: #FFE446;

}

.box2

բլոկի լայնությունը կընդունվի

{

300, իսկ բարձրությունը` 600

width: 300px;

փիքսել

height: 600px;

border: 1px solid red;

background: #FFE446;

}

WEB-էջում տարրի տեղակայման ճշգրիտ դիրքը սահմանելու համար

CSS-ը լայն հնարավորություններ է ընձեռում։ Դիրքի սահմանման ռեժիմը

կառավարում է position հատկանիշը, որի օգնությամբ ընտրվում է տարրի

դիրքի հաշվարկման եղանակը։

Դիրքի բացարձակ սահմանման դեպքում position հատկանիշը պետք է

absolute արժեքն ունենա։ Այնուհետև left, right, top և bottom պահեստավոր-

ված բառերի օգնությամբ նշվում են տարրի կոորդինատները՝ հաշվարկ-

ված բրաուզերի պատուհանի եզրերից։ Դիրքի բացարձակ սահմանման

դեպքում տարրը հեռացվում է իր հիﬓական դիրքից և տեղադրվում ըստ

նոր կոորդինատների։ Օրինակ`

h1 մակարդակի վերնագիրը

{

տեղադրվել է փաստաթղթի

position:absolute;

ձախ եզրից 100px և վերին

top: 50px;

եզրից 50px հեռավորության

left: 100px;

վրա

}

CSS-ի ստորև բերված կոդի արդյունքում կստանանք նկ. 2.11.-ում պատ-

կերվածը (բրաուզերի պատուհանն ընդունվել է որպես կոորդինատների

համակարգ):

Դիրքի հարաբերական սահմանման դեպքում position հատկանիշը պետք

է relative արժեքն ունենա։ Ի տարբերություն դիրքի բացարձակ սահման-

ման՝ տարրի նոր կոորդինատները հաշվարկվում են՝ որպես կոորդինատ-

ների սկզբնակետ ընդունելով նախկին կոորդինատները։

122

Նկ. 2.11. Տարրի տեղադրումը բրաուզերի պատուհանին,

որը բերվել է որպես կոորդինատների համակարգ

պատկերը տեղաշարժվել է իր

#dog

{

նախկին դիրքից 300 փիքսել

position:relative;

ձախ և 100 փիքսել ներքև

left: 300px;

bottom: 100px;

}

#dog

պատկերը տեղաշարժվել է

{

նախկին դիրքից 200 փիքսել

position:relative;

վերև և 100 փիքսել ձախ

top: 200px;

left: 100px;

}

Եթե անհրաժեշտ է փաստաթղթում տարրի դիրքն անշարժացնել այն-

պես, որ անցավազքի ընթացքում չտեղաշարժվի, ապա position հատկանի-

շը պետք է fixed արժեքն ունենա։ Օրինակ՝

պատկերը սևեռվել է

{

փաստաթղթի վերին

position:fixed;

սահմանից 200px և

top: 200px;

ձախ սահմանից 100px

left: 100px;

հեռավորության վրա

}

123

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ Եթե տարրը գերազանցում է նշված չափը, ապա որոշ բրաուզերնե-

րում width և height հատկանիշները կարող են ընդունել auto արժե-

քը։

1. CSS-ում տարրի չափը սահմանելու ի՞նչ ձևեր գիտեք։

2. CSS-ում տարրի դիրքը սահմանելու ի՞նչ եղանակներ գի-

տեք։

3. CSS-ի օգնությամբ ինչպե՞ս կարելի է տարրի դիրքը սևեռել

WEB-էջում։

Լաբորատոր աշխատանք

2.11

Տարրի դիրքի և չափի սահմանում

1. Start գլխավոր ﬔնյուի Programs ենթաﬔնյուի Accessories ենթաﬔնյուի

Notepad հրամանով բացեք համանուն տեքստային խմբագրիչը։

2. Ընտրեք Notepad տեքստային խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔ-

նյուի Open հրամանն ու բացեք ձեր ստեղծած style.css ֆայլը։

3. Ֆայլում ավելացրեք գույնով ընդգծված հրահանգները։

table, td{border: 1px solid green;

}

body{

background-image: url(fon.png);

background-repeat:repeat;

}

table{

width:900px;

background-color:#66CDAA;

margin:auto;

}

td{

vertical-align:top;

}

124

h1{

font-weight: bold;

font-size: 30px;

color: #ffffff;

text-align:center;

}

h2{

font-style: italic;

font-size: 22px;

color: #006400;

}

h3{

font-size: 16px;

color: green;

text-align:center;

}

p,li{

font-size: 20px;

}

img{height:120px;

width:100px;

margin:20px;

float:left;

}

4. Խմբագրիչի ﬔնյուի տողի File ենթաﬔնյուի Save հրամանով պահպա-

նեք խմբագրված փաստաթուղթը։

5. Մտեք որևէ բրաուզերի ﬕջավայր։ Ընտրեք Notepad խմբագրիչի ﬕ-

ջավայրում ձեր ստեղծած Index.html ֆայլն ու մնիկի ձախ սեղմակի

կրկնակի սեղմում կատարելով՝ էկրանին կտեսնեք ստորև բերված

WEB-էջը.

6. Ավարտեք աշխատանքը՝ փակելով տեքստային խմբագրիչն ու բրաու-

զերը։

125

§2.18. ԽՈՐՀՈՒՐԴՆԵՐ WEB-ԿԱՅՔԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԻ

ԵՎ ՏԵՂԱԿԱՅՄԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

Կայքի ստեղծման փուլում հնարավոր խնդիրներից խուսափելու համար

խորհուրդ է տրվում.

z WEB-կայքը ստեղծելուց առաջ մտածեք կայքի այցելուների մասին։

Սրանից կախված պետք է որոշել էջերի արտաքին տեսքն ու ին-

ֆորմացիայի տրման ոճը։ Եթե կայքը ձեր ﬔրձավորների համար է

ստեղծվում, այն կարող է լինել պարզ և ուրախ, ինչպես նաև կարող

է անձնական բնույթի ինֆորմացիա ներառել։ Եթե այն գործնական

բնույթ կրող կայք է, ապա կայքում անհրաժեշտ է տեղադրել այնպիսի

հղուﬓեր, որոնք կհետաքրքրեն այցելուներին։

z Այլ անձից փոխառված ինֆորմացիան ձեր կայքում տեղադրելու հա-

մար նախ ստացեք նրա թույլտվությունն ու այդ ինֆորմացիայից օգ-

տվելիս հղում արեք բնօրինակին։

z Կայքն ավելի հարուստ կլինի, եթե թեմային առնչվող արտաքին

հղուﬓեր ունենա։

z Կայքը պետք է այնպես կառուցել, որ այն էջերի ﬕջև հնարավորինս

պարզ կապեր ունենա։ Պետք է հստակ նշել, թե որ հղուﬓերն են նա-

խատեսված կայքի տարածքում տեղաշարժվելու համար և որոնք են

Համացանցի այլ կայքեր տանում։

z Գրաֆիկական և մուլտիﬔդիա ինֆորմացիաները WEB-էջը կարող են

առավել գրավիչ դարձնել, սակայն դրանց քանակը պետք է չափավոր

լինի, քանի որ էջի ծավալի ﬔծացմանը զուգընթաց դանդաղեցվում

է էջի բեռնավորման գործընթացը։ Հիշեք, որ դեռևս Համացանցից

օգտվողների ﬕ մասը Համացանց մտնելու համար ոչ արագագործ

մոդեﬓերից է օգտվում։

z WEB-էջերը Համացանցում տեղադրելուց առաջ պետք է անպայման

թեստավորվի. դիտվի համակարգչի վրա, ստուգվի հղուﬓերի աշ-

խատանքը, տեքստի և գրաֆիկայի տեղաբաշխումը, դիտվի տարբեր

բրաուզերների վրա։ Խնդրեք ձեր ընկերներին՝ օգնել այդ գործում։

z Համացանցում աշխատելիս ﬕ խախտեք էթիկայի ընդունված կա-

նոնները, այլապես կարող եք ոչ ﬕայն կորցնել ձեր կայքն ունենալու

իրավունքը, այլև խնդիրներ ունենալ իրավապահների հետ։

z Կայքի գլխավոր էջում տեղադրեք ձեր էլեկտրոնային հասցեն և այցե-

լուներին խնդրեք ձեզ ուղարկել իրենց կարծիքները. այսպիսով օգ-

տակար խորհուրդներ ստանալու հնարավորություն կունենաք։

z Անընդհատ թարմացրեք ձեր կայքը՝ այցելուներ չկորցնելու համար։

126

Ձեր ստեղծած WEB-կայքը խորհուրդ ենք տալիս պահպանել ստորև բեր-

ված տարածքներից որևէ ﬔկում։

z www.sites.google.com

- Google-ը հնարավորություն է տալիս պարզ

կայքեր ստեղծել և տեղ է տրամադրում ծավալուն կայք տեղակայելու

համար։

z www.geocites.com

- Yahoo-ն հնարավորություն է տալիս Yahoo-ի

GeoCites կայքի օգնությամբ WEB-էջեր ստեղծել։

z www.apple.com/mobileme

- MobileMe-ն Macintosh համակարգիչ կամ

iPhone հեռախոս ունեցողներին հնարավորություն է տալիս ինչպես

WEB-էջեր ստեղծել, այնպես էլ օգտվել ﬕ շարք այլ ծառայություննե-

րից։

z www.ning.com - Ning-ը նախատեսված է ոչ ﬕայն WEB-կայքի, այլև սե-

փական սոցիալական կայք ստեղծելու համար։

z www.narod.yandex.ru - Narod-ը անվճար հարմար գործիքաշար է առա-

ջարկում, ինչը հնարավորություն է տալիս սեփական WEB-կայքում լու-

սանկարչական ալբոﬓեր, անհատական ֆորում և այլ ինտերակտիվ

տարրեր տեղադրել։

ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԻՄԱՆԱԼ

¾ WEB-կայքի տեղադրման մասին տեղեկատվություն կարելի է ստանալ

www.hostikus.ru, www.terrafiles.ru, www.hostland.su կայքերում։

1. WEB-կայքի կառուցվածքի մասին ﬕ քանի խորհուրդներ

թվարկեք։

2. WEB-կայքի տեղակայման ﬕ քանի տարածքներ թվարկեք։

127

Բովանդակություն

Ներածություն

1. Տվալների հենքեր

§1.1. Տվալների հենքի ստեղծում

§1.2. Աղուսակների ստեղծում և խմբագրում

Լաբորատոր աշխատանք 1.1.Աղուսակի ստեղծում

§1.3. Աշխատանք աղուսակի դաշտերի և գրառուﬓերի հետ

§1.4. Աղուսակում ինֆորմացիայի որոնուﬓ ու փոխարինումը

Լաբորատոր աշխատանք 1.2. Աշխատանք աղուսակների հետ

§1.5. Տվալների բազմաղուսակ հենքեր

§1.6. Աղուսակների ﬕջև կապի հաստատելը

Լաբորատոր աշխատանք 1.3. Կապված աղուսակների ստեղծում

§1.7. Հարցուﬓեր

Լաբորատոր աշխատանք 1.4. Կապված աղուսակներին առնչվող հարցուﬓեր

§1.8. Ձևեր։ Ձևերի կոնստրուկտոր

§1.9. Ձևերի վարպետ

Լաբորատոր աշխատանք 1.5. Ձևի ստեղծում

§1.10.Հաշվետվությունների ստեղծում

§1.11. Հաշվետվությունը կոնստրուկտորի ռեժիմում

Լաբորատոր աշխատանք 1.6. Հաշվետվության ստեղծում

2. Հեռահաղորդակցման տեխնոլոգիաներ

§2.1. Ինֆորմացիայի փոխանցումը

§2.2. Լոկալ և գլոբալ ցանցեր

§2.3. Գլոբալ ցանցերի հասցեավորման համակարգ։ Ցանցային հաղորդակարգ

§2.4. Համացանցի հիﬓական ծառայությունները

§2.5. Համացանցային գրադարաններ, հանրագիտարաններ և տեղեկատուներ

Լաբորատոր աշխատանք 2.1. Համացանցային գրադարաններ,

հանրագիտարաններ և տեղեկատուներ

§2.6. HTML-փաստաթղթի կառուցվածքը

Լաբորատոր աշխատանք 2.2. HTML-փաստաթղթի կառուցվածքը

§2.7. Տեքստի ձևավորում

Լաբորատոր աշխատանք 2.3. Աշխատանք տեքստի հետ

§2.8. Ցուցակներ

Լաբորատոր աշխատանք 2.4. Աշխատանք ցուցակների հետ

§2.9. Հիպերտեքստային հղուﬓեր

Լաբորատոր աշխատանք 2.5. Հիպերհղուﬓերի ստեղծում

§2.10. WEB-գրաֆիկա

Լաբորատոր աշխատանք 2.6. Աշխատանք պատկերների հետ

§2.11. Աղուսակներ

Լաբորատոր աշխատանք 2.7. Աղուսակների ստեղծում

§2.12. Մուլտիﬔդիա ֆայլերին ուղղված հղուﬓեր

100

§2.13. CSS

- ոճերի կասկադային աղուսակներ

103

Լաբորատոր աշխատանք 2.8. Էջերի ոճերի տեղակայման ﬕջոցները

106

§2.14. Գույն և ֆոն

109

Լաբորատոր աշխատանք 2.9. color և background հատկանիշների կիրառում

111

§2.15. Տեքստի ձևավորում

112

Լաբորատոր աշխատանք 2.10. Տեքստի ձևավորում

115

§2.16. Բլոկային մոդել

117

§2.17. Տարրի չափի ու դիրքի սահմանումը

120

Լաբորատոր աշխատանք 2.11. Տարրի դիրքի և չափի սահմանում

123

§2.18. Խորհուրդներ WEB-կայքի կառուցվածքի և տեղակայման վերաբերյալ

125